Xitay elchisining en'giliye parlaméntigha kirishining cheklen'genliki ghulghula qozghidi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2021.09.15
Xitay elchisining en'giliye parlaméntigha kirishining cheklen'genliki ghulghula qozghidi Ayal padishah élizabét II sin arqiliq xitayning yéngi teyinlen'gen londondiki bash elchisi jéng zégu'ang(Zheng Zeguang) kütüwalghan idi. 2021-Yili 7-iyul, london.
AFP

En'giliyening yuqiri palata we töwen palatasi xitayning londundiki bash elchisining en'giliye parlaméntigha kirishini cheklep, zor ghulghula qozghighan.

Xitayning en'giliyediki yéngidin teyinlen'gen bash elchisi jéng zégu'ang “Uyghur sot kollégiyesi” ning ikkinchi qétimliq guwahliq anglash yighini bashlan'ghan 10-sintebir küni Uyghur aptonom rayonluq partiye komitéti teshwiqat bölümi bilen birleshme axbarat élan qilish yighini ötküzüp, “Uyghur sot kollégiyesi” ni qattiq eyibligen idi. Bügün u en'giliyening yuqiri palata we töwen palatasining “En'giliye parlamént binasigha kirishini cheklesh” jazasigha duch kélip, qattiq reswa bolghan.

BBC Agéntliqi 14-séntebir élan qilghan “Xitayning en'giliyediki bash elchisining en'giliye parlamént binasigha kirishi cheklendi” namliq xewerge qarighanda, en'giliye töwen palata bashliqi lindsay hoylé we yuqiri palata bashliqi lord mak fal xitayning londondiki bash elchisi jéng zégu'anggha uqturush ewetip, “Xitayning en'giliye parlamént ezalirigha qarita yürgüzgen jazaliri emeldin qaldurulmighiche, en'giliye parlaménti uning parlamént binasini ziyaret qilishini qarshi almaydu” ghanliqini bildürgen.

Xewerde bayan qilinishiche, en'giliyediki “Partiye halqighan xitay goruppisi” 15-séntebir parlamént binasida ötküzülidighan chet el elchiliri sheripige ziyapet bérish pa'aliyitige xitayning en'giliyediki bash elchisi jéng zégu'angnimu teklip qilghan. Buningdin 13-séntebir xewer tapqan parlamént ezaliri qattiq narazi bolup, “Bu ziyapetni ya parlamént binasi sirtidiki bashqa orun'gha yötkiwétishni yaki xitay bash elchisining parlamént binasigha kirishini cheklesh” ni telep qilghan.

Bu xil telepte bolghuchilar xitayning Uyghurlar üstidin yürgüziwatqan jinayetlirini izchil qattiq eyiblep kelgen we bu yil 3-ayda amérika, kanada, yawropa ittipaqi bilen birge “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” bilen alaqidar bolghan xitay emeldarlirigha qarita jaza élan qilghan en'giliyening yuqiri palata we töwen palatasigha mensup parlamént ezaliridin ibaret bolghan. Ular shu mezgilde xitayning öch élish xaraktérlik qayturma jazasigha uchrighan idi.

Xitay hökümiti 3-ayda jaza lagérlirigha qarshi turup Uyghurlarning insaniy heqlirini qoghdash terepdari bolghan en'giliyening töwen palata ezaliridin dunkan smit, nusret ghe'i, logton, tugendhat, obra'in we yuqiri palata ezaliridin baroness kénnédi, lord alton qatarliqlargha jaza yürgüzüp, ularning “Xitaygha kirishini cheklesh, xitaydiki mal-mülkini tonglitish, xitay puqraliri we organliri bilen tijaret qilishini men'iy qilish” qatarliq tedbirlerni qollinidighanliqini élan qilghan idi. Mana mushu parlamént ezaliri bügün parlamént binasida ötküzülidighan chet el elchiliri sheripige ziyapet bérish pa'aliyitige xitayning en'giliyediki bash elchisi jéng zégu'angning qatnishishigha keskin qarshi chiqqan.

Ular yuqiri palata we töwen palata bashliqlirigha yazghan xetliride “Xitay hökümitining bezi parlamént ezalirigha yürgüzgen jazasi yalghuz ularghila yürgüzülgen shexsiy jaza emes, belki u bir pütün en'giliye parlaméntigha we barliq parlamént ezalirigha yürgüzülgen jazadur. Bizning en'giliye parlaméntining buninggha süküt qilip qarap turghanliqini yaki bu jazalarni mulayimliq bilen étirap qilghanliqini körgümiz yoq,” dégenlerni tilgha alghan. Ular xetliride yene xitay wekillirining en'giliye parlaméntigha erkin-azade kirip, xitay hakimiyitining teshwiqatini qilishigha yol qoyalmaydighanliqini ipadiligen.

D u q ning mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi bu heqte toxtalghanda, mezkur parlamént ezalirining “Uyghur sot kollégiyesi” ni qizghin qollighan we Uyghurlar mesilisini en'giliye parlaméntida küntertipte tutup turiwatqan kishiler ikenlikini, d u q ning 13-sétebir kechte londunda parlamént ezalirigha teshekkür bildürüsh murasimi ötküzüp, ulargha Uyghur doppisi teqdim qilghanliqini tilgha aldi.

Parlamént ezalirining qarshiliqliri netijiside, en'giliyening yuqiri palata we töwen palatasi bashliqliri xitayning en'giliyediki bash elchisi jéng zégu'angning parlamént binasigha kirishini cheklesh qarari alghan. Xitayning londundiki bash elchixanisi buninggha qattiq naraziliq bildürüp: “Bu intayin nomussizliq we qebihliq” dégen. Ular sözliride “En'giliye parlaméntidiki bezi ademlerning siyasiy muddi'asi seweblik xitay-en'giliye munasiwetlirige buzghunchiliq qiliwatqanliqini, buning ikki dölet xelqining arzusigha asiyliq qilghanliq we ikki döletning menpe'etini ziyan'gha uchratqanliq” bolidighanliqini tekitligen.

En'giliye tashqiy ishlar ministérliki, fédéral hökümet we tereqqiyat ministérlikining bayanatchisi bu weqe heqqide toxtalghanda “Parlamént hökümetke béqinmaydighan musteqil organdur. Parlamént binasidiki ishlargha parlamént bashliqliri qarar béridu,” dégen.

Xitaygha narazi bolghuchi parlamént ezaliri ikki palata bashliqlirining ortaq qararini we hökümetning bu jehettiki pozitsiyesini bilgendin kéyin, özlirining ijtima'iy taratqulirida bu weqeni ashkariliwetken. 14-Séntebir en'giliyediki metbu'atlar buningdin xewer tépip, “Xitayning en'giliyediki bash elchisining en'giliye parlamént binasigha kirishi cheklen'gen” lik weqesini en'giliye axbarat saheside qiziq ghulghula témisigha aylandurghan. D u q londun ishxanisining mudiri rehime xanim bu heqte qarashlirini ipade qilghanda, bu ishning bügün en'giliyede qiziq témigha aylan'ghanliqini eskertti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.