En'gliye tashqi ishlar weziri dawid lemmi Uyghurlar mesilisini tilgha alghan

En'gliye tashqi ishlar weziri dawid lemmining xitaygha qilghan ikki künlük ziyariti 18-öktebir küni bashlan'ghan.

“Nyu-york waqti” gézitining 17-öktebirdiki xewirige qarighanda, dawid lemmi ziyaritining birinchi küni xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen körüshidiken, andin shangxeyge bérip, u yerde tijaret qiliwatqan en'giliye soda sahesidiki kishiler bilen körüshidiken.

Ziyarettin ilgiri en'giliye hökümiti dawid lemmi'ining xitayni, rusiyening ukra'inagha qaratqan urushini iqtisadiy jehettin qollishini azaytishqa dewet qilidighanliqini bildürgen. Ular bayanatida, en'giliye bilen xitay otturisida “Démokratik qimmet qarishi, erkinlik, xongkong mesilisi we rusiyening ukra'inadiki urushini qollash” qatarliq mesililerde perq-ixtilap barliqini, lékin “Yershari yéshil énérgiyesining ötkünchi dewri we iqtisadni öz ichige alghan ortaq menpe'et” lerde xitay bilen chongqur baghlinishning barliqini eskertken.

“Jirsiy kechlik xewerliri” gézitining 18-öktebir küni bergen xewirige asaslan'ghanda, dawid lemmi xitay tashqi ishlar ministiri bilen körüshkende, xitaydiki kishilik hoquq we béyjingning rusiyening ukra'inagha qilghan tajawuzini qollishi qatarliq mesililerni otturigha qoyghan. En'gliye tashqi ishlar ministirliqining bu heqtiki bayanatida, dawid lemmining wezipige olturghandin buyanqi tunji qétimliq xitay ziyaritide, kishilik hoquq mesiliside xitaygha qattiq pozitsiyede bolush bésimigha duch kelgenlikini bildürgen.

En'gliye tashqi ishlar ministirliqi dawid lemmi bilen wang yining uchrishishidin kéyin élan qilghan bayanatida, bu uchrishishni “Ijabiy” dep teswirlep, lemmi ependining rusiye armiyesini üsküne bilen teminleydighan xitay shirketliri we ottura sherqtiki weziyetni öz ichige alghan “Bir qatar tashqi siyaset we bixeterlik ishliri” ni otturigha qoyghanliqini tilgha alghan. Ular bayanatida yene kishilik hoquq mesilisi, jümlidin Uyghur élidiki Uyghurlargha qilin'ghan qebih mu'amile we en'giliye puqrasi jimmiy leyning xongkongda dawamliq tutup turulushi qatarliq mesililerning muzakire qilin'ghanliqni bildürgen.

En'gliyediki Uyghur pa'aliyetchisi, dunya Uyghur qurultiyi en'gliye ishxanisi mudiri rehime mehmut xanim bu heqte radiyomizgha söz qilip, emgekchiler partiyesidin kélip chiqqan tashqi ishlar weziri dawid lemmining saylamdin burun bergen wedisi boyiche Uyghur mesilisini otturigha qoyushining tebi'iy ikenlikini tekitlidi.

Bu yil 7-ayda en'gliyediki omumiy saylamda utup chiqqan emgekchiler partiyesidin bolghan tashqi ishlar weziri dawid lemmi saylam mezgilide, eger özliri hakimiyet béshigha kelse Uyghurlargha qilin'ghan mu'amilini “Irqiy qirghinchiliq” dep étirap qilish üchün qanuniy yol tépishqa tirishidighanliqini éytqan.

En'giliye hökümiti dawid lemmining xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” dep jakarlash heqqidiki sözlirige héchqandaq inkas qayturmighan.

Downing kochisi bayanatchisi(Downing Street spokeswoman) 17-öktebir küni bu xil qararlarning “Bash hoquqluq sot” (competent courts) teripidin qarar qilinidighanliqini bildürüp mundaq dégen: “Biz kishilik hoquqta qet'iy ching turimiz, biz xitayning Uyghur we bashqa musulmanlarni asas qilghan az sanliq milletlerge dawamliq ziyankeshlik qiliwatqanliqi we xalighanche tutup turuwatqanliqini éniq otturigha qoyduq”.

Dawid lemmi yene béyjing xelq sariyida xitayning mu'awin bash ministiri ding shöshyang bilen körüshken. Xitay hökümitining bayanatigha qarighanda, ding shöshyang xitayning “En'giliye bilen hemkarliship, téximu muqim we öz'ara menpe'et yetküzüsh” munasiwiti ornitishqa teyyar ikenlikini, shundaqla “Emeliy hemkarliq” ning lazimliqini tekitligen.

Dawid lemmining ziyariti 2023-yili 8-ayda jamés kléwérliyning ziyaritidin kéyin, en'giliye tashqi ishlar wezirining ikki yildin buyanqi xitaygha élip barghan ikkinchi qétimliq ziyariti bolup hisablinidu.

“Jirsiy kechlik xewerliri” de éytilishiche, bu ziyaret en'giliye-xitay munasiwitini sel peskoygha chüshürgen. Jamés kléwérli 2018-yildin kéyin xitayni ziyaret qilghan bolup, umu xongkong we Uyghur élidiki kishilik hoquq mesilisige bolghan endishisini otturigha qoyghanidi.