Әнглийә ташқи ишлар министири уйғур мәсилиси бойичә парламентта мәхсус доклат бәрди

Әнглийәниң ташқи ишлар министири доминик раабниң авам палатасида хитай вә хоңкоң һәққидә баянат бәрмәктә. 2020-Йили 1-июл, лондон.

12-январ күни, әнглийә парламентида әнглийә ташқи ишлар министири доминик рааб уйғур елиниң нөвәттики вәзийити вә әнглийә һөкүмитиниң инкаси темисида бир мәхсус доклат бәрди. У сөзидә уйғур елидә йүргүзүлүватқан кәң көләмлик тутқун, мутләқ назазәт, мәҗбурий әмгәк, мәҗбурий туғмас қилиништәк вәһшийликләргә қарши турушниң әнглийә һөкүмитиниң әхлақий мәҗбурийити икәнликини әскәртти.

У “әнглийә һөкүмити хәлқарада хитай һөкүмитиниң уйғурларға қиливатқан зулумини ашкарилаш вә униңға қарши тәдбир қоллиништа башламчилиқ рол ойнап келиватиду вә биз һәр пурсәттә хитай һөкүмитигә бесим қиливатимиз. Мән бу мәсилидики әндишилиримни хитай ташқи ишлар баянатчиси ваң йиға биваситә дедим” дәп тәкитлиди.

У әнглийә һөкүмитиниң бундин кейин қилидиған ишлири һәққидә тохталғанда төвәндики мәзмунларни тилға алди:

Алди билән у хитай һөкүмити һечқандақ йосунда хәлқаралиқ мустәқил тәкшүргүчиләрниң районға берип мустәқил тәкшүрүш елип беришиға йол қоймайватқан бир шараитта әнглийә һөкүмитиниң районда болуватқанларниң дәриҗиси вә көлимини бекитип чиқиш үчүн керәклик тәтқиқатларни давамлиқ қоллайдиғанлиқини әскәртти.

Иккинчидин, у уйғур ели билән мунасивәтлик тәминләш зәнҗирлиридин мал сетивелишниң җинайәткә шерик болғанлиқ болуп һесаблинидиғанлиқини, әнглийә ширкәтлириниң уйғур мәҗбурий әмгикидин пайда елишиға һәргиз йол қоюшқа болмайдиғанлиқини көрситип: “әнглийә тәдбир қоллинип, лагерларға тутишидиған тәминләш зәнҗирлиридин мал тәминләшни қәтий тохтитиш керәк, лагерлардики мәҗбурий әмгәк билән ясап чиқилған мәһсулатларниң биз мал сетивалидиған дуканларда орун елишиниң алдини елишимиз керәк” деди. У буниң үчүн әнглийә һөкүмитиниң: “биринчидин, әнглийә ширкәтлирини уйғур елидики завут вә тәминләш зәнҗирлири билән һәмкарлишишниң хәтәрлири һәққидә агаһландуридиған интайин тәпсилий бир көрсәтмә елан қилғанлиқини; иккинчидин, ички ишлар министирлиқиниң ‛заманиви қуллуққа қарши туруш қарари‚ бойичә иш көрмигән ширкәтләрни җазалаш тәдбирлирини бекитип чиқиш үчүн ишләватқанлиқини; үчинчидин, мәҗбурий әмгәктин пайда еливатқан әнглийә ширкәтлириниң һөкүмәт әслиһәлиридин мәни қилинидиғанлиқини; төтинчидин, әнглийәниң уйғур елидики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлиригә яндаш болуп қелишиға йол ачидиған һәрқандақ мәһсулатни експорт қилишни тохтиидиғанлиқи” ни билдүрди.

Доминик рааб юқиридики тәдбирләрни райондики зулумни тохтитиш йолида муһим қәдәм, дәп көрсәтти вә сөзини “биз хитай билән яхши мунасивәт қурушни халаймиз. Бирақ биз өзимизниң қиммәтлиримизни вә бихәтәрликимизни қурбан қилалмаймиз. Биз бу һәқтә сөзләштин тохтап қалмаймиз, әмәлий һәрикәтләрни қилимиз” дәп аяғлаштурди.

Ташқи ишлар министириниң сөзидин кейин һәрқайси парламент әзалири өзиниң бу тәдбирләр һәққидики көз қарашлирини ипадилиди. Улар уйғур мәсилисиниң парламенттики һәрқайси партийә әзалириниң ортақ әндишиси икәнликини вә өзлириниң бу мәсилидә кәскин бир позитсийәдә болуши керәкликини тәкитлиди. Улар әнглийә ташқи ишлар министирлиқи юқирида елан қилған тәдбирләрни қарши елиш билән биргә буниң толиму кечикип етилған бир қәдәм болғанлиқини тәкитләшти.

Парламент әзалири әнглийәниң магнитиский қануни бойичә җаза тәдбири елан қилиши керәкликини деди. Йәнә бәзи парламент әзалири әнглийә ташқи ишлар министириниң районда йүз бериватқанларни шәрһилигәндә ирқий қирғинчилиқниң барлиқ аламәтлирини дегән болсиму, бирақ районда йүз бериватқанларни ирқий қирғинчилиқ дәп атимиғанлиқини билдүрди. Мәсилән, парламент әзаси әсфал хан сөз қилип: “ташқи ишлар министиримиз бу йәрдә мәҗбурий әмгәктин сөз қилғанда районда йүз бериватқанлиқи мөлчәрлиниватқан ирқий қирғинчилиқ һәққидә тохталмиди. Йеқинда хитай компартийәси тивиттир учурида уйғур аяллирини мәҗбурий туғмас қилишни уларни әркинликкә чиқарғанлиқ, дәп тәшвиқ қилди. Һалбуки, б д т ниң ирқий қирғинчилиққа қарши туруш хитабнамисида бу һәрикәт кәскин һалда чәкләнгән. Ундақта бизниң министирлиқимиз б д т ниң уйғурларға қилиниватқан бу зиянкәшликни тәкшүрүши үчүн қандақ һәрикәт қоллиниватиду?” дәп соал қойди.

Йәнә бир парламент әзасиму қошумчә қилип “биз шинҗаңда йүз бериватқанлар немә болса шу бойичә-йәни уни ирқий қирғинчилиқ дәп атишимиз керәк”, деди.

Бу муназиридә ташқи ишлар министири доминик рааб парламент әзалириниң күчлүк соаллириға дуч кәлди вә өзлириниң чоқум бу һәқтә йәниму көп хизмәтләрни қилидиғанлиқини қайта-қайта тәкитлиди.

Дуня уйғур қурултийи лондон ишханисиниң мудири рәһимә мәһмут ханим бүгүн доминик рааб елан қилған тәдбирләргә қарита өзиниң көз қарашлирини оттуриға қойди. Рәһимә ханимму сөзидә “әнглийә һөкүмити алған қарарларни қарши алимиз бирақ бу йетәрлик әмәс. Әнглийә техиму әмәлий вә кәскин һәрикәт қоллиниши керәк. Мәсилән алди билән америка қилғанға охшаш, уйғур елидики зулумда рол алған хитай әмәлдарлири вә муәссәсәлиригә җаза тәдбири елан қилиши керәк” дегәнләрни тәкитлиди.

Әнглийә һөкүмити нөвәттә уйғур мәсилисигә зор әһмийәт бериватқан дөләтләрниң бири болуп, бундақ болушидики сәвәбни әнглийәдики тәшкилатларниң вә җамаәт пикриниң бесимидин айрип қарашқа болмайду. Рәһимә ханимниң ейтишичә, улар алдинқи һәптиләрдә парламент әзалириға бир тәпсилий доклат йоллаш арқилиқ уларниң әнглийә һөкүмитидин уйғур мәсилисидә қилинишқа тегишлик хизмәтләр һәққидә күчлүк соалларни сорашқа чақирған.

Шуниң билән биргә, “беританийәлик йәһудийлар вәкилләр кеңиши” му уйғур мәсилисидә җиддий йиғин чақиридиған болуп, улар бу җиддий йиғинни әнглийә авам палатасида хитай билән болған сода қанун лайиһәсигә түзитиш киргүзүлүштин бурун чақиридиғанлиқини елан қилған. Улар йиғинда уйғурларға йүргүзүлүватқанларниң “ирқий қирғинчилиқ икәнлики” ни тәкитләп, әнглийә һөкүмитини уйғурларға йүргүзүлүватқан зулумни ирқий қирғинчилиқ дәп аташқа чақиридикән.