En'gliye Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichilirige émbargo yürgüzüshni oylashmaqta

En'gliye aqsöngekler palatasi magnitiskiy qanuni maqullashni we Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichilirige émbargo yürgüzüshni muzakire qiliwatqan yighindin körünüsh. 2020-Yili 20-yanwar.

En'gliye parlaméntining yuqiri kéngishi bolghan aqsöngekler palatasining 20‏-yanwar ötküzülgen yighinida Uyghurlarning weziyiti, xitayning ulargha tutuwatqan mu'amilisi otturigha qoyulup, en'gliyening buninggha qandaq inkas bildürüshi kérekliki munazire qilindi.

Yighinda en'gliyening kishilik hoquq ishlirigha mes'ul dölet ministiri, aqsöngekler palatasining ezasi lord nazir exmet en'gliye parlamént ezalirining bu heqtiki so'allirigha jawab bérip, hökümetning magnitiskiy qanuni chiqirishni oylishiwatqanliqini bildürgen. Uning tekitlishiche, en'gliye hökümiti magnitiskiy qanun layihisi sunup, kishilik hoquqni depsende qilghuchilarning en'gliyege kirishini chekleshning yolini qilmaqtiken.

20‏-Yanwar ötküzülgen yighinda aldi bilen en'gliye aqsöngekler palatasining ezasi barone warsi söz qilip, xitayning Uyghurlargha tutuwatqan mu'amilisige hökümetning qandaq baha béridighanliqi, “Xitay hökümitining bu xil mu'amilisige qarita(hökümet) qandaq diplomatik heriketlerde bolghanliqi” ni sorighan.

Lord exmet yighinda uninggha jawab bérip, özlirining Uyghur rayonidiki kishilik hoquq weziyitidin chongqur we jiddiy endishe qilidighanliqini bildürgen. U mundaq deydu: “Biz shinjangning kishilik hoquq weziyitidin, jümlidin bir milyondin artuq musulman Uyghur we bashqa az sanliq milletlerning qanunsiz tutqun qilinip, atalmish siyasiy qayta-terbiyelesh lagérlirigha qamilishi, medeniyiti we islam étiqadining sistémiliq cheklinishi, shundaqla keng kölemlik teqib qilinishidin chongqur we jiddiy endishe qilmaqtimiz”.

Uning tekitlishiche, en'gliye hökümiti özining bu mesilidiki endishilirini xitay da'irilirige we b d t da qerellik otturigha qoyup kelmektiken.

U, en'gliyening xitaydiki bash elchisining ötken ayda xitayning mu'awin tashqi ishlar ministiri bilen uchriship, “Shinjang mesilisi” ni otturigha qoyghanliqini bildürgen. Lékin u, en'gliye bash elchisining konkrét qaysi mesililerni otturigha qoyghanliqi we xitay terepning inkasi qatarliq tepsilatlarni chüshendürmigen.

Emma, barone warisining tekitlishiche, Uyghur mesilisini otturigha qoyushla kupaye qilmaydiken. U, lord exmetning sözlirige jawab qayturup, Uyghurlarning yehudiy chong qirghinchiliqidin béri az sanliq milletler duch kelgen eng zor kölemlik teqiblesh we tutqun'gha uchrighanliqi, ular qayta-terbiyelesh we öginish namida ten jazasigha uchrawatqanliqi, en'gliyelik Uyghurlarning a'ile tawabi'atlirining lagérlarda tutup turuluwatqanliqini bildürüp, bu ehwalda: “Siz buni xitayning aldigha qoyushning özi kupaye, dep hésablamsiz? yehudiy chong qirghinchiliqini xatirileshke bir hepte qalghanliqini nezerde tutqanda siz we hökümet ötmüshtiki dehshetlerning köz aldimizda, bizning xewerdar bolup turushimizda qayta yüz bérishini hergiz qayta bolmaydu, dégenning bir quruq wede ikenlikini étirap qilamsiz?” dep sözligen.

Yighinda yene aqsöngekler palatasining ezasi lord kollinz söz qilip, Uyghur mesiliside söz bilen qayil qilishning roli qalmighanliqini bildürgen. Uning tekitlishiche, nöwette Uyghur rayonidiki weziyettin paydilinip, pul tépiwatqan bezi shirketlerge qarita nishanliq émbargo yürgüzüsh kérek iken. U hazir heriket qollinishning waqti ikenlikini bildürgen. Lord kolliniz mundaq deydu: “Hazir téximu köp heriket qollinishning waqti emesmu? söz bilen qayil qilishning ünümi bardek qilmaydu. Biz ittipaqdashlirimiz bilen hemkarliship, nishanliq émbargo qoyalaymiz. Méningche, mezkur rayonda hazir yüz bériwatqan ishlardin pul tépiwatqan bezi shirketler bar. Bizning yawropaliq ittipaqdashlirimiz bilen birge bu shirketlerge émbargo yürgüzüshimiz kérek emesmu? biz xitayning bizge qulaq sélishi we heriketke ötüshige kapaletlik qilishimiz kérek.”

Lord exmetning lord kollinizning so'algha bergen jawabida en'gliye hökümiti magnitiskiy qanuni chiqirip, émbargo qoyushni oylishiwatqanliqini bildürgen. U özlirining xelq'ara yighinlarda xitay da'irilirige endishilirini yetküzüp kéliwatqanliqi, yéqinda b d t kishilik hoquq aliy komissarining Uyghur rayonida tekshürüsh élip bérishigha yol qoyushini telep qilghanliqini bildürüp, “Lord kolliniz émbargo yürgüzüsh toghrisida intayin muhim bir mesilini otturigha qoydi. Uningghimu melum bolghandek nöwette hökümet bu mesilini oylashmaqta. Biz magnitiskiy qanunigha oxshash bir qanun sunup, kishilik hoquqni xorlighuchilarni döletke kirgüzmeslikni oylishiwatimiz. Uningda, bu kishilerge cheklime qoyulidu. Men shuninggha ishinimenki, magnitiskiy qanuni bizning yershari kishilik hoquq siyasitimizning bir parchisi süpitide muhim rol oynaydu” dégen.

En'gliye parlaménti aqsöngekler palatasining yighini en'gliyediki Uyghurlar hökümetni xitayning Uyghur rayonidiki qilmishigha qarshi keskin tedbirlerni élishqa chaqiriwatqan mezgilde ötküzülgen. En'gliyediki pa'aliyetchi rexime mahmut xanim, en'gliye puqralirining Uyghurlar heqqidiki xewerlerni körüp, en'gliye parlaménti we hökümitige bésim ishlitishke bashlighanliqini bildürdi. Uning tekitlishiche, en'gliye xelqi parlamént ezalirigha xet yézip, “Mushundaq ishlarda hökümet néme ish qiliwatidu?” dégen so'alni qoymaqtiken. Rexime mahmut xanim yuqiriqi sözlerni 21-yanwar küni ziyaritimizni qobul qilghanda qildi. Uning tekitlishiche, en'gliye hökümitining magnitiskiy kishilik hoquq qanuni maqullishi intayin zörür iken. U, en'gliyening buningda hélimu ikki yil kéchikkenlikini bildürdi.

Yighinda yene bezi ezalar xitayning Uyghur qebristanliqlirini chéqiwatqanliqi, hökümetning bu mesilini xitay bilen sözlishishi kéreklikini bildürgen. Bezi ezalar hökümetning öz ara yighinlarda xitayning “Esebiylikke” qarshi turush herikitige riqabet élan qilghan-qilmighanliqini otturigha qoyup, uning xu'awéy, daxu'a, xeykang qatarliq shirketler bilen normal soda munasiwiti qilmasliqi kéreklikini tekitligen. Aqsöngekler palatasining ezasi lord alton bu heqtiki sözide: “Bizning xu'awéy, daxu'a, xeykangdek bundaq shirketler bilen normal soda munasiwetni toxtitip, men 2019‏-yili 11‏-dékabir küni ministirgha yazghan mektupumda éytqandek qorqunchluq kishilik hoquq depsendichilikide jawabkarliqi bar kommunistik hakimiyetning bir qoli bolghan bu shirketlerge en'gliye meblighining éqishini késish kérekmu-qandaq?” dep so'al qoyghan.