En'gliye tashqi ishlar weziri xitay ziyariti aldida Uyghurlar heqqidiki wedisige emel qilishqa chaqirildi

En'gliyede bu yil 7-ayda élip bérilghan omumiy saylamda utup chiqqan emgekchiler partiyesidin kélip chiqqan tashqi ishlar weziri dawid lemmiy 18-öktebir künidin étibaren xitayda resmiy ziyarette bolidu. Dawid lemmiyning ziyariti en'gliye-xitay munasiwetliri xitayning nachar soda adetliri, xitayning en'gliyede pash bolghan jasusluq heriketliri we xitay hökümitining Uyghur mesilisini qollighan bir qisim en'gliye parlaménti ezalirigha jaza tedbiri qoyushi bilen ikki dölet munasiwiti yirikleshken mezgilge toghra kelgen.

En'gliyening “Muhapizetchi” we “Musteqilliq” gézitlirining xewerliridin qarighanda, tashqi ishlar weziri bu nöwetlik xitay ziyaritide xitay bilen bolghan iqtisadiy munasiwetlerni keng kölemde eslige keltürüshni nishan qiliwatqan bolup, uning bu pilani kishilik hoquq qoghdighuchilirini endishige salmaqta.

En'gliyediki Uyghur pa'aliyetchisi, dunya Uyghur qurultiyi en'gliye ishxanisi mudiri rehime mexmut xanim radiyomizgha qilghan sözide “Dawid lemmiy xitaydiki ziyaritide choqum xitay hökümitidin Uyghurlargha qaritiliwatqan wehshiyliklirini toxtitishni telep qilishi kérek”, dédi.

Rehime mexmut xanim bu heqte yene, en'gliyediki nopuzluq gézitlerdin bolghan “Musteqilliq” gézitide mexsus obzor élan qilghan bolup, u obzorida emgek partiyesining Uyghur mesilisige tutqan perqliq pozitsiyesini tenqid qilghan.

“Dawid lemmiy béyjingda Uyghur irqiy qirghinchiliqini otturigha qoyushqa jür'et qilalamdu” dep mawzo qoyulghan bu obzorda: “Emgekchiler partiyesining ilgiri xitay hökümitining Uyghur xelqige irqiy qirghinchiliq qiliwatqanliqini otturigha qoyghanliqi, dawid lemmiyning bolsa 2023-yili 3-ayda qilghan bir sözide, ‛eger emgekchiler partiyesi hökümet béshigha kelgen teqdirde shériklirimiz bilen köp tereplimilik heriket qilip, xelq'ara sot arqiliq xitayning herikitini irqiy qirghinchiliq dep étirap qilishni telep qilimiz‚” dégenlikini oqurmenlerning semige salghan.

Emgekchiler partiyesi bu yil 7-ayda en'gliyediki omumiy saylamda utup chiqip, konsérwatiplar partiyesining 14 yilliq hakimiyitige xatime bergenidi. Saylamdin ilgiri öktichi tashqi ishlar weziri bolghan dawid lemmi, eger özliri hakimiyet béshigha kelgen teqdirde Uyghurlargha qilin'ghan mu'amilini irqiy qirghinchiliq dep étirap qilish üchün qanuniy yol tépishqa tirishidighanliqini éytqan.

Halbuki, hazir en'gliyening hakimiyet béshidiki bu partiyening xitay bilen bolghan iqtisadiy alaqini zor kölemde eslige keltürüshni we xitayning kishilik hoquq xatirisige chétilidighan mesililerni arqa pilan'gha ittermekchi boluwatqanliqi xewerlerdin orun alghan. “Muhapizetchi” géziti bu heqtiki xewiride: “Xitay bilen bolghan munasiwetlerni yaxshilashtin ibaret diplomatik kün tertipige asasen, hökümet xitayning Uyghurlargha qaritiwatqan wehshiylikini resmiy yosunda irqiy qirghinchiliq dep atash pilanini keynige sürgen” dep yazghan.

En'gliyelik kishilik hoquq pa'aliyetchisi we “Xitaygha qarshi xelq'ara parlaméntlar birleshmisi” ning ijra'iye diréktori luk dé pulférd (Luke de Pulford) bolsa buni qattiq tenqid qildi. U radiyomizgha qilghan sözide “Emgekchiler partiyesi Uyghurlargha qilghan wediside turmidi” dédi. U mundaq dédi:

“Öktichi partiye waqtida, yüz bergen ishlarni irqiy qirghinchiliq, dep atighan mezkur partiyening hakimiyet béshigha kelgendin kéyin pilanini özgertishi en'gliyening insanlarning négizlik kishilik hoquqigha tutqan pozitsiyesining qandaqliqini körsitip béridu. Emgekchiler partiyesi Uyghurlargha bergen wedisige xilapliq qildi.”

Melum bolushiche, dawid lemmiyning xitay ziyariti aldida yene, birqisim en'gliye parlaménti ezalirimu imzaliq xet élan qilip, tashqi ishlar wezirini xitay bilen bolghan alaqiside emeliyetchil bolup, xitay peyda qiliwatqan tehditlerni nezerde tutup turup heriket qilishqa hemde Uyghurlar uchrawatqan wehshiylikler bilen birge barliq kishilik hoquq depsendichiliklirini choqum otturigha qoyushqa chaqirghan. Bu xetke imza qoyghuchilar sabiq hökümet ezaliridin en'gliye konsérwatiplar partiyesidin bolghan parlamént ezasi yan dunkan simis (Iain Duncan Smith), sabiq xewpsizlik ministiri tom tugéndat (Tom Tugendhat) we sabiq sehiye ministiri nél obriyan (Neil O’Brien) qatarliqlarni öz ichige alidu.

Melum bolushiche, en'gliye tashqi ishlar weziri dawid lemmiy 18-19-öktebir künliri élip bérilidighan bu ikki künlük resmiy ziyaritide xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen körüshidiken. Uning shangxeyde en'gliye shirketlirining wekilliri bilen körüshidighanliqi melum.

“Muhapizetchi” gézitining xewer qilishiche, hökümet ishxanisidin tarqitilghan resmiy bayanatta: “Hökümet kishilik hoquqta ching turidu, bu, xitay hökümitining Uyghurlar we bashqa musulmanlargha yürgüzüshni dawam qilduruwatqan ziyankeshliki we xalighanche tutqun qilish mesilisinimu öz ichige alidu. Bizning bu jehettiki xizmetlirimiz endishimizni xitay hökümiti bilen bolidighan eng yuqiri qatlamliq uchrishishlarda otturigha qoyush we xelq'aradiki shériklirimiz bilen birlikte xitayni jawabkarliqqa tartish üchün tirishchanliq körsitishni öz ichige alidu” déyilgen.