Türkiye prézidénti rejep tayip erdoghanning wang yining qoligha urup körüshüshi türkiyede ghulghula peyda qildi

Aldinqi hepte türkiye prézidénti rejep tayyip Erdoghanning xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen qoligha urup körüshüshi Türkiyede qattiq ghulghula peyda qilip kelmekte. Bu heqtiki inkaslar hazirghiche dawamlashmaqta.

Wang yining türkiyege qilghan ziyariti we türkiye prézidénti rejep tayip erdoghanning uning bilen qolini urup turup körüshüshi türkiyediki öktichi partiyelerning we bezi ammiwi teshkilatlarning tenqid qilishigha uchridi. Ishenchlik menbelerdin igiligen melumatlargha asaslan'ghan ikki döletning tashqi ishlar ministirliri otturisida ötküzülgen uchrishishta Uyghur mesilisi toghrisida muzakire élip bérilghan bolsimu, türkiye prézidénti rejep tayip erdoghan wang yini qobul qilghanda Uyghur mesilisi tilgha élinmighan. Uchrishishta türkiye tashqi ishlar ministiri mewlüt chawush'oghlu wang yige özlirining Uyghur mesiliside gherb elliri bilen bir meydanda orun almaydighanliqini tekitligen.

Türkiyediki öktichi partiyelerdin “Iyi” partiyesining re'isi meral aqshener xanim 30-mart küni türkiye parlaméntidiki partiyesining yighinida sözligen nutqida türkiye prézidénti rejep tayip erdoghanning wang yi bilen qolini urup körüshüshini qattiq tenqid qilip mundaq dédi: “Uyghurlargha zulum qiliwatqan xitay tashqi ishlar ministiri wang yini prézidént erdoghan bilen uning kichik shériki dewlet baghcheli balilar baghchisida oynawatqan balilardek kütüwaldi. Nomus qilmastin muxbirlarning aldida wang yining qoligha ‛chaq‚ qilip urup körüshti. Bu semimiy körünüshlerni körgendin kéyin mende bir ensiresh peyda bolidu. Erdoghanning bundaq shexsi dostluqliri tüpeyli türkiyening béshigha kelgenler yadimgha kélip téximu köp ensireymen. Xuda buyrusa bu uchrishishlar bashqilargha oxshimas. Bu semimiy uchrishishlarda Uyghurlar toghrisida héch birnerse déyelmidi”.

U, parlaménttiki yighinda qilghan sözide türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghandin shularni soridi: “Bu yerdin rejep tayip erdoghandin shularni sorimaqchimen. Siler xitay bilen mexpiy bir ish qiliwatamsiler? 4-5 milyard dollar pulni dep sherqiy türkistan xelqining heq-hoquqini we nomusini xitaygha bériwatamsiler? biz bularni dawamliq közitip turimiz”.

25-Mart küni xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bashchiliqidiki hey'et bilen türkiye tashqi ishlar ministiri mewlüt chawush'oghlu bashchiliqidiki hey'et élip barghan uchrishishta, türkiye bilen xitay otturisidiki tijariy, iqtisadiy we medeniy munasiwetler, rayon xaraktérlik we xelq'ara mesililer, türkiye xitaydin sétiwalghan 50 milyon korona waksinining qalghan qismining türkiyege qachan élip kélinidighanliqi qatarliqlar toghrisida muzakire élip bérilghan bolsimu, héchqandaq kélishim tüzülmigen. Emma wang yi türkiyedin kéyin iran'gha élip barghan ziyaritide iran bilen 25 yilliq hemkarlishish kélishimige qol qoyulghan.

Iran bilen xitay otturisidiki bu kélishimni qandaq chüshinishimiz kérek? enqerediki Uyghur tetqiqat instituti mudiri istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi burun xitay, iran bilen munasiwet ornatqanda amérikadin tep tartidighanliqini emdi teptartmay bu xil kélishimlerni tüzüshke bashlan'ghanliqini ilgiri sürdi.

Doktor erkin ekrem ependi xitay tashqi ishlar ministiri wang yidin kéyin xitay dölet re'isi shi jinpingning türkiyeni ziyaret qilish éhtimalliqi barliqini, u waqtida türkiye bilen her xil toxtamnamilarni tüzüshke teyyarliq qiliwatqanliqini otturigha qoydi.

Xitay tashqi ishlar ministiri wang yi 24-marttin 25-martqiche se'udi erebistan, birleshme ereb xelipiliki we iran qatarliq döletlerni ziyaret qilip, bezi kélishimlerni tüzgen bolsimu, türkiye bilen kélishim tüzmey, körüshüpla kétishining sewebini sorighinimizda? qarabük uniwérsitéti tarix kespi doktoranti mamutjan erkin ependi buning eng muhim sewebliridin birining qedimdin tartip xitayning türklerge ishenmeydighanliqini, türkiye ming xushamet qilsimu xitayning türkiyege ishenmeywatqanliqini ilgiri sürdi.

Türkiye 2015-yilidin tartip xitay bilen bolghan munasiwitini kücheytish siyasiti élip barmaqta bolup, bu yil xitay re'isi shi jinpingning türkiyege élip baridighan ziyariti jeryanida bezi kélishimlerge qol qoyulidiken.