Ereb döletliri ittipaqi wekilliri qeshqerni ziyaret qilghandin kéyin, xitayning Uyghur siyasitini qollidi

“Xitay-ereb elliri hemkarliq munbiri” ning 18-qétimliq bashliqlar uchrishishi yighinigha kelgen “Ereb elliri ittipaqi” wekiller ömiki qeshqer shehiridiki teshtek bazirida. 30-May, qeshqer

 5-Ayning 30-küni chüshtin kéyin, “Xitay-ereb döletliri hemkarliq munbiri” ning 18-qétimliq bashliqlar uchrishishi yighinigha kelgen “Ereb elliri ittipaqi” wekiller ömikidin 34 adem qeshqerge kélip, qeshqer kona shehiri, héytgah jamesi, konasheher nahiyesi qol hünerwenchilik kentini ziyaret qilghan.

500 Yilliq tarixqa ige héytgah jamesi imam-xatipliri ziyaret ehlige bu jamede jama'etning besh waqit namazni jayida oquydighanliqini, “Hökümetning yardimi bilen meschit shara'itining yaxshilan'ghanliqi” ni éytqan.

 “Shinjang géziti” torida élan qilin'ghan bu xewerge köre, misir we pelestindin kelgen wekiller “Özgertip yasalghan qeshqer qedimiy shehirining qurulushidin zoqlan'ghanliqini, her milletning xushal-xuram yashawatqanliqini, dindarlar bilen dinsizlarningmu bir yerde bille ötüwatqanliqini, buningdin shinjangning heqiqiy ehwalini körgenlikini” maxtashqan.

Xitay teshwiqatliri “Shinjangning heqiqiy ehwali bu” déyish arqiliq, gherb taratqulirining Uyghur rayoni heqqide bérip kéliwatqan xewerlirini yalghan'gha chiqarmaqchi bolghan.

 “Shinjangning heqiqiy ehwali” ejeba bumu? qeshqerge barghan bu ereb elliri wekilliri qeshqerde chéqip tashlan'ghan meschit-mazarliqlarni, ötken yili del mushu künlerde “Shinjang saqchi höjjetliri” de ashkarilan'ghan, qeshqer konasheher nahiyesidinla türme-lagérlargha solan'ghan minglighan insanlarni bilmemdu?

Amérikaning aqillar merkizidin “Kato instituti” ning aliy tetqiqatchisi mustafa aqyol bu heqte mundaq dédi: “Menche xitay bu yerde özige oxshash mustebit döletlerge xas ustiliq bilen oyun oynawatidu. Xitay bir yaqtin Uyghurlar, hetta tungganlarning dini we medeniyitini yoqitishqa urunsa, bir yaqtin buni yoshurush üchün shahidlarni qorqitish we yalghan teshwiqat élip bérish bilen shughullanmaqta. Xitay bir yaqtin irqiy qirghinchiliqqa munasiwetlik uchurlarni qattiq kontrol qilsa, bir yaqtin musulmanlar dunyasigha pütünley bashqa yüzini körsitidu. Ularning bu wekiller ömikini ziyaretke orunlashturushimu tamamen xitay toghruluq köz boyamchiliq qilishtur” .

 “Amérika islami munasiwetler kéngishi” ning hökümet ishlirigha mes'ul diréktori robért mekkaw (Robert McCaw) ereb döletliri wekilliri ömikining Uyghur rayonigha ziyaretke kélishi emeliyette bu rayondiki irqiy qirghinchiliqni qollighanliqi ikenlikini bildürüp mundaq dédi: “Xitay hökümiti türkiy xelq musulmanliri we bashqa milletlerge irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan ehwalda islam döletliri emeldarlirining xitaygha bérip u jinayetni yoshurushqa xizmet qilishi kishini ümidsizlendüridu. Musulman döletliri eslide öz qérindashliri we dindashliri üchün ornidin des turushi, buni iqtisadiy menpe'ettin üstün qoyushi, xitayning musulman milletlerge qiliwatqan zulumigha qarshi gep qilishi kérek idi. Biz musulman döletlirini chet'eldiki musulman qérindashliri üchün yaxshiraq bir ish qilishqa chaqirip kéliwatimiz” .

Xitay bir yaqtin ereb-islam ellirining amérika we gherb ellirige bolghan öchmenlikidin paydilinip ularni yénigha tartsa, bir yaqtin xitayda diniy ziyankeshlikning yoqluqini, “Musulmanlarning bextlik yashawatqanliqi” ni teshwiq qilip kelgen hemde ereb-islam döletliri ömeklirini xitaygha dawamliq teklip qilip, gherb ellirige taqighan ishikini ulargha keng échiwetken.

 Bu yil 1-ayning béshida, se'udi erebistan, misir, behreyn, ereb birleshme xelipiliki qatarliq 14 dölettin kelgen, 30 ölimadin teshkillen'gen wekiller ömiki Uyghur rayonini ziyaret qilghan bolup, bularni “Dunya musulmanliri kéngishi” uyushturghanidi. Mezkur kéngeshning re'isi éli rashid el nu'eymi xitayning atalmish “Térrorluqqa zerbe bérish herikiti” ni maxtighanidi.

Mustafa aqyol ependining bildürüshiche, xitayning da'im démokratik döletlerdin emes, belki ereb elliridin wekiller ömiki teklip qilishi xitayning éhtiyajigha mas kélidighan teshwiqat üchün iken. Bu heqte u mundaq dédi: “Eger amérika yaki yawropada musulmanlargha qarshi bir ish yüz bergen bolsa, uni eynen yazghili, tiwittérgha chiqarghili bolidu, kishiler tiwittérda bu heqte munazirilishidu. Téléwiziye we tor qanalliri buni erkin xewer qilidu, hemme nerse ayding. Emma xitaydek mustebit dölette siz xewerni qamal qilisiz, andin dunyagha uni bashqiche körsitisiz, heqiqiy ehwalni yoshurisiz, köz boyamchiliq qilisiz. Xitay del mushundaq qiliwatidu. Epsuslinarliqi shuki, nurghun musulman döletliri, ularning rehberliri we siyasiy wekilliri bu saxta uchur damigha chüshti” .

 “Islam döletliri ittipaqi” wekilliri qeshqer konasheher nahiyesi oghusaq baziri oghusaq kentini ziyaret qilghan؛ bu kent 150 yilliq chalghu eswab yasash tarixigha ige jay bolup, 2000-yil xitay hökümiti teripidin “Xitay shinjang milliy chalghular kenti” dep nam bérilgen, 2011-yil “Dölet derijilik gheyriy maddiy medeniyet mirasliri ishlepchiqirilidighan we qoghdilidighan ülgilik jay” bolup bahalan'ghan.

Xewerde éytilishiche, sudanning xitayda turushluq elchisi buni körüp, “Xitay hökümiti her milletning en'eniwi medeniyiti we gheyriy medeniyet miraslirini qoghdashqa zor küch serp qiliptu” dep maxtap ketken. Emeliyette ular chet'el muxbirliri we mutexessislirining xitaydiki medeniyet qirghinchiliqi heqqidiki maqalilirini körmigen؛ xitay hökümitining Uyghur medeniyitini yoqitiwatqanliqini, uning ornigha xitay medeniyitini dessitiwatqanliqini, bezilirini mozéyxanigha tiqiwetkenlikini, bezilirini sayahet nuqtilirida pul tapidighan körgezme buyumliri qiliwetkenlikini bilmigen yaki bilishni xalimighan.

Ereb wekillirining körgini hergiz diniy étiqadi sewebidin yillap késilgen, türme-lagérlarda yétiwatqan yaki zawutlarda quldek ishlewatqanlar emes, belki shu künila doppa kiygen, ussul oynighan yaki qol hünerwenlik qiliwatqan Uyghurlar bolghan. Xitay hökümitimu peqet burnining uchidikini köridighanlar, yep-ichip oynaydighanlar, oyun-tamasha qilip kétidighanlarni teklip qilip, “At üstide gül seylisi qildurup” andin yolgha salghan. Xitay metbu'atliri ularning sözliridin üzündi élip, atalmish “Heqiqiy shinjang” teshwiqati élip barghan.

Robért mekkawning éytishiche, bu dunyaliq menpe'etni we rahet-paraghetni közlep xitaygha yan bésiwatqan musulman döletliri, özining diniy qimmet qarishidin waz kechmesliki kérek, bolmisa tarixning lenet tamghisi bésilidu. U bu heqtiki endishisini bildürüp mundaq dédi:

 “Her bir dölet öz menpe'etini qoghdashqa aldiraydu. Hazir musulman döletliri xitaygha chapan yépiwatidu we bu bizning menpe'etimizge uyghun dep oylawatidu. Amérika we yawropa döletliri xitayni türkiy xelq musulmanlirigha irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatidu dep jakarlighan bolsimu, musulman döletliri yenila xitayni himaye qiliwatidu. Ularni bu qilmishini qayta dengseshke we uning tarixqa qandaq yézilidighanliqini oylashqa dewet qilimiz”.