Erkin alptékin: “Jenubiy afriqaliqlarning rohaniy dahiysi désmond tutu Uyghurlargha hésdashliq qilatti”

Jenubiy afriqaliqlarning rohaniy dahiysi, nobél tinchliq mukapatining sahibi, dangliq épiskop éméritus désmond tutu 2021-yili 26-dékabir küni 90 yéshida alemdin ötken. Jenubiy afriqa prézidénti siyrul ramapase uning ölümi munasiwiti bilen shu küni twittérda élan qilghan sözide: “Meshhur épiskop éméritus désmond tutuning wapati dölitimizning bir ewlad kishilirining yene bir dangliq jenubiy afriqaliqtin ayrilish qayghusigha giriptar bolghan bir sehipisidur, u bizge erkin jenubiy afriqani miras qaldurup ketti,” dégen jümlini ishletken.

Désmond tutuning wapatigha nurghunlighan döletlerning prézidéntliri teziyesini bildürüp mektup ewetken. Amérikaning sabiq prézidénti obama uni “Exlaqiy mayak” dep atighan. Gérmaniye prézidénti frank waltér shitayinmayér bolsa “Irqiy ayrimichiliqqa qarshi we erkinlik, kishilik hoquq üchün küresh qilghuchi dunyadiki eng dangliq bir kishimizdin ayrilip qalduq” dégen. Gherb axbarat wasitiliri bu heqte bes-beste xewerler tarqatmaqta.

Tibetlikler mesilisidin belgilik derijide xewiri bolsimu, Uyghurlar mesilisini héch bilmeydighan désmond tutu 2005-yili gérmaniyening köln shehrige kélip Uyghur siyasiy erbabliridin erkin aliptékin ependi bilen uchrashqanda, tunji qétim Uyghurlar mesilisi bilen tonushqan. Erkin aliptékin ependi uninggha Uyghurlarning weziyitini anglatqan we uni Uyghurlargha munasiwetlik melumatlar bilen teminligen. Shuningdin kéyin u jenubiy afriqadiki nutuqlirida tibet mesilisige qoshup, Uyghurlar mesilisinimu birlikte tilgha élishqa bashlighan.

Zamanida d u q ning qurghuchi re'isi hem u n p o (wakaletsiz milletler teshkilati) ning qurghuchisi we re'isi bolghan erkin aliptékin ependi bügün bu munasiwet bilen ziyaritimizni qobul qilghanda, aldi bilen 2005-yili désmond tutu bilen tunji qétim uchriship Uyghurlar mesilisi toghrisida söhbet élip barghan chaghliridiki xatiresini eslep ötti. Uning bildürüshiche, désmond tutu 2011-yili 80 yashqa tolghan mezgilliride dalay lama bilen erkin aliptékin ependini jenubiy afriqagha teklip qilghan. Biraq jenubiy afriqadiki mewjut hökümetning xitayning bésimi tüpeyli dalay lamagha wiza bermesliki sewebidin ular désmond tutuning tughulghan küni murasimigha qatnishalmighan.

Melumatlargha qarighanda, désmond tutu jenubiy afriqaliqlarning meshhur dahiysi nélson mandélaning sepdishi bolup, mandélaning wapatidin kéyinmu pütün ömrini irqiy kemsitishke qarshi küresh qilish bilen ötküzgenliki üchün 1984-yili nobél tinchliq mukapati bilen mukapatlan'ghan. U jenubiy afriqaliqlarning rohaniy dahiysi bolup tonulupla qalmay, dunyadiki eng meshhur erkinlik jengchiliridin biri bolupmu tonulghan. U 1931-yili 7-öktebir küni jenubiy afriqaning paytexti yohannésburg shehirining yénidiki klérksdorf yézisida tughulghan. Erkin aliptékin ependi sözining axirida “Désmond tutu Uyghurlargha chungqur hésdashliq qilatti” dédi.