“2021-Yilliq xelq'ara diniy erkinlik doklati” da Uyghurlar alahide tilgha élindi

Amérika tashqiy ishlar ministirliqi 2-iyun küni “2021-Yilliq xelq'ara diniy erkinlik doklati” ni élan qilghan.

Amérika tashqiy ishlar ministiri antoniy bilinkén bu doklat heqqide ötküzülgen muxbirlarni kütüwélish yighinida söz qilip, diniy erkinlikning hem amérikaning yadroluq qimmet qarishi, hem insaniyetning eng née'izlik kishilik hoquqi ikenlikini tekitligen.

U yene Uyghurlarni alahide télgha élip mundaq dégen: “Xitay 2017-yili aprildin bashlap, Uyghurlarni asas qilghan halda rayondiki diniy we étnik guruppilargha qaritilghan irqiy qirghinchiliq hem basturushini dawam qiliwatidu. Bir milyondin artuq Uyghur hemde qazaq, qirghiz qatarliq bashqa étnik goruppilar shinjangdiki yighiwéilish lagérlirida tutup turulmaqta. Xitay hökümiti hélihem diniy goruppilarni tutushni dawamlashturuwatidu. Ularning bu qilmishi chektin éship ketti.”

U yene xitay hökümitining musulmanlarning ibadet orni bolghan meschitlerni chiqiwatqanliqini eskertip, xitayning buddistlar, xristiyanlar we tibetlerni öz ichige alghan barliq din'gha ishen'güchilerning mewjutluqigha tehdit ilip kéliwatqanliqini tekitligen.

Antoniy bilinkéndin kéyin, amérika xelq'ara diniy erkinlik bash elchisi réshad hüseyin söz qilip: “2021-Yilliq xelq'ara diniy erkinlik doklati” öz ichige alghan mezmunlar heqqide toxtalghan.

U sözide mustebit hakimiyetlerning xelq arisida étiqadchi ammigha bolghan öchmenlikini kücheytip, kishilerning dini-étiqadigha depsendichilik qilishqa yol échiwatqanliqini eskertken. U yene dunyaning her qaysi jayliridiki musulmanlargha qarshi keypiyatining buning bir delili ikenlikini tekitlgen.

U xitaydiki dini-étiqad erkinlikige qilin'ghan depsendichilik heqqide toxtalghanda mundaq dégen: “Xitay xelq jumhuriyitining buning yarqin bir misali ikenliki heyran qalarliq ish emes. Xitay hökümiti Uyghur musulmanlirigha we bashqa étnik guruppilargha qarita yürgüzüwatqan ‛irqiy qirghinchiliq‚ we ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ lirini dawam qiliwatidu. Xitay hökümiti shinjangda yuqiri téxnikaliq ‛chiray tonush sistémisi‚ din paydilinip, barliq kishilerni nazaret astigha ilip, shinjangni ‛üsti ochuq türme‚ ge aylandurghan. Hazirghiche ashkarilan'ghan delil-ispatlar we höjjetlerge asaslan'ghanda, nurghun kishiler lagérlarda jan üzgen, qiyin-qistaqqa élin'ghan. Milyonlighan a'ililer weyran qilin'ghan. Yillardin biri ata-anilar balilirining, balilar ata-anilirining iz-dirikini alalmighan. Ular bir-birinng musibet xewirini élishtin qorqup yashimaqta, hetta bir-biri bilen qayta saq-salamet jem bolalaydighan yaki bolalmaydighanliqinimu bilmeydu.”

24-May küni Uyghur diyaridiki lagérlar mesilisi boyiche izdiniwatqan tetqiqatchi, kommunizm qurbanliri xatire fondi xitay tetqiqat merkizining diréktori adriyan zénz (Adrian Zenz) ning wasitisi arqiliq “Shinjang saqchi höjjetliri” namidiki mexpiy höjjetler ashkara boldi. Mezkur höjjetler ichidiki lagér tutqunlirining süretliri we yuqiri derijilik hökümet emeldarlirining lagérlar heqqidiki yolyoruqliri, “Terbiyelesh merkizi” namidiki lagérlarning ichkiy qismidiki qabahetlerni téximu ilgirilep échip berdi.

Antoniy bilinkén sözining axirida amérikaning ittipaqdashliri we xelq'araliq organlar bilen birliship, pütün dunyadiki diniy erkinlikni qoghdashni dawamlashturidighanliqini tekitlidi.

Réshad hüseyin söz qilip, mundaq dédi: “Din eslide yaxshiliqqa dewet qilidighan küchlük qoral. U insanlargha ziyankeshlik qilish üchün ishlitilmesliki kérek. Her qaysiy hökümetler bu xildiki depsendichilikke süküt qilmasliqi, körmeske salmasliqi kérek. Biz pütün dunyadiki diniy-étiqad erkinliki üchün küresh qiliwatqanlar bilen bir septe turushni dawamlashturimiz.”

Melum bolushiche, 1998-yildiki “Xelq'ara diniy erkinlik qanuni” ning belgilimisi boyiche, amérika tashqiy ishlar ministirliqi amérikaning dunyaning her qaysi jayliridiki diniy erkinlikini qollaydighanliqi we qoghdaydighanliqini bildürüsh meqsitide, her yili 200 din artuq dölet we rayondiki diniy erkinlik ehwali heqqide tepsiliy doklat teyyarlap élan qilip kelmektiken.