Firansiyening dangliq tenterbiye buyumliri shirkiti - “Dékatlon” Uyghur mejburiy emgikidin payda élish bilen eyiblendi

Firansiyening dangliq tenterbiye buyumlirini parche sétish shirkiti bolghan “Dékatlon” ning, Uyghur mejburiy emgikige chétishliq xitay shirketlirige mal zakaz qilidighanliqi we “Dékatlon” ni mal bilen teminligüchi bu xitay shirketlirining dölet hamiyliqidiki “Uyghur éshincha yéza emgek küchlirini yötkep ishqa orunlashturush arqiliq namratliqtin qutquzush” pirogrammilirigha qatnashqanliqni ashkarilinip, firansiye taratqulirida qattiq ghulghula qozghighan.

Dunyadiki 70 din artuq dölette 1700 dek tarmaq dukini bolghan we firansuz xelqi mehsulatlirini yaqturup sétiwalidighan “Dékatlon”, nöwette kishilik hoquq teshkilatlirining qattiq tenqid obyékti bolmaqta, shundaqla firansiye we yawropa ittipaqining Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirigha qarita nishanliq cheklesh tedbirlirini élishi telep qilinmaqta.

Melum bolushiche, firansiyening “Dislose” we “Fransiye 2” namliq ikki axbarat qanili, “Dékatlon” ning xitaydiki mal teminligüchi shirketlirining mehsulatlirigha “Shinjang paxtisi” ishlitish we xitay hökümitining Uyghur yéza éshincha emgek küchlirini yötkep ishqa orunlashturush türlirige qatnishish ehwali üstidin tekshürüsh élip bérip, bu shirketlerning bu türler bilen bolghan baghlinishigha munasiwetlik delillerge érishken.

Doklatta qeyt qilinishiche, bu ikki axbarat qanili dékatlonning xitaydiki mal teminligüchisi bolghan “Chingdaw jifa shirkiti” de tekshürüsh élip bérip, bu orunda Uyghur ishchilirining ishleydighanliqini bayqimighan bolsimu, emma bir shirket xadimi mehsulatlirigha “Shinjang paxtisi” ishlitidighanliqini delilligen. Shuningdek yene “Chingdaw jifa” ning qeshqer wilayiti yéngisar nahiyesidiki tarmaq mal teminligüchi shirkiti bolghan “Shinjang shirong shirkiti” bilen bolghan munasiwiti, “Shinjang shirong” ning “Kespiy maharet terbiyesi” we yéza éshincha emgek küchlirini yötkep ishlitish türlirige ishtirak qilghanliqigha a'it delillerge érishken. Alaqidar delillerni analiz qilish we tehqiqleshke qatnashqan amérikadiki “Kommunizm qurbanliri xatire fondi” ning aliy tetqiqatchisi adriyan zénz 7-féwral ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Dékatlonning muhim teminligüchilirining biri, chingdawni baza qilghan ‛chingdaw jifa guruhi‚ dur. ‛chingdaw jifa‚ ning shinjang bilen, bolupmu ‛shinjang shirong toqumichiliq guruhi‚ bilen teminlesh we teminlinish alaqisi bar. Bir jehettin ‛chingdaw jifa‚ ning shinjang paxtisi ishlitidighanliqi shirket xadimi we yoshurun tartilghan bir widiyo arqiliq delillen'gen”.

Adriyan zénzning körsitishiche, “Shinjang shirong toqumichiliq guruhi” xitayning Uyghur emgek küchlirini yötkesh boyiche nishanliq yardem bérish türige qatnashqan iken. Adriyan zénz mundaq dédi: “Ikkinchidin, ‛shinjang shirong‚ shinjangning özide meshghulat qilidighan karxana, u emgek küchlirini yötkesh boyiche nishanliq yardem bérish türige qatnashqan. Uning kespiy maharet ottura téxnikom oqughuchilirini karxanilargha piraktikigha ewetish türi bilen baghlinishi bar. Bular qeshqerning yéngisar nahiyesidiki Uyghur kursantlar bolup, biz ularning qandaq bésimgha uchraydighanliqi we bu bésimning mezkur shirket teripidin bolidighanliqini bilimiz.”

Biz 7-féwral dékatlon shirkitige xet yézip, “Shinjang shirong” ning “Chingdaw jifa” bilen bolghan munasiwiti we uning Uyghur emgek küchlirini yötkesh türige qatnashqanliqigha baha bérishni telep qilghan iduq. Dékatlon shu küni muxbirimizgha ewetken bu heqtiki yazma bayanatida, özlirining “Chingdaw jifa guruhi” bilen hemkarliq munasiwitini étirap qilghan bolsimu, emma dékatlon ishitiwatqan paxtilargha mejburiy emgek arilashqanliqini ret qilghan. Bayanatta mundaq déyilgen: “Biz mejburiy emgekning barliq shekillirini qattiq eyibleymiz. Biz her künlük meshghulatlirimizda, qimmet halqimizda we zenjirimizde bir pütünlükke we négizlik heqlerni qoghdashqa durustluq bilen kapaletlik qilimiz.”

Bayanatta qeyt qilinishiche, dékatlon “Chingdaw jifa guruhi” ning qarmiqidiki shendung chingdaw jifa xu'ashin urchuq shirkiti, chingdaw jifa import-éksport shirkiti we yanggu jifa xu'ashing urchuq shirkiti bilen hemkarliq élip barmaqta iken. Bayanatta “Bu shirketler ishlepchiqiridighan mehsulatlarning yip we rextlirining hemmisini dékatlon teminleydighanliqi” tekitlen'gen bolsimu, emma “Biz ‛shinjang shirong‚ gha munasiwetlik doklatlardin xewirimiz bar, biz bu mesililerge intayin estayidil mu'amile qilimiz” déyilgen. Bayanatta qeyt qilinishiche, “Dékatlonning ‛shinjang shirong‚ bilen héchqandaq soda alaqisi yoq” iken. Halbuki, yawropa Uyghur institutining qurghuchisi we mes'uli, pa'aliyetchi dilnur reyhan, bu doklat dékatlonni qanuniy jawabkarliqqa tartishta melum shekildiki éniq deliller bilen teminleydighanliqini körsetti. Dilnur reyhanning 7-féwral bu heqtiki mexsus ziyaritimizni qobul qilghanda qeyt qilishiche, nöwette ular bashqa teshkilatlar we qanunchilar bilen dékatlonni qanuni jawabkarliqqa tartish mumkinchilikini oylashmaqta iken.

Yawropa Uyghur instituti 2021-yilidin béri ikki firansiye ammiwi teshkilati bilen birliship, firansiye sotigha 12 xelq'araliq marka üstidin erz sun'ghan. Ular bu 12 xelq'araliq markini xitayning Uyghur mejburiy emgikidin payda élish bilen eyibligen. Ular “Zara”, “Yuniklo”, “Nayké” qatarliq dangliq xelq'araliq markilar üstidin erz qilghan bolsimu, emma uning hazirgha qeder netijisi chiqmighan idi.

Adriyan zénzning körsitishiche, nöwette deliller ma shingrüyning hökümranliqidiki Uyghur élide emgek küchlirini yötkesh, Uyghurlarni xitay ölkilirige yollash ehwali kücheygenlikini körsetmekte iken. Adriyan zénz mundaq deydu: “Ma shingrüyning siyasiti boyiche, yötkelgen emgek küchlirining sani köpeygen. Shuning bilen bir waqitta xitayning bashqa ölkilirige yollan'ghan Uyghurlarning sanimu köpeygendek qilidu. Omumiy jehettin alghanda, bu hökümetning intayin chong siyasiy orunlashturushidur. Uning siyasiy meqsiti Uyghurlarning turmushini özgertish, Uyghur jem'iyitining tebi'iy halitini özgertip, ularni pütünley qayta shekillendürüshtur. Biz buning üchün ularning nahayiti jiddiy siyasiy tirishchanliq körsitiwatqanliqini körmektimiz”.

Firansiye taratqulirining bu doklati, yawropa parlaménti we yawropa komissiyesi ötken yili qanun chiqirip, mejburiy emgek mehsulatlirining yawropa bazirigha kirishini chekleshni qarar qilghan bir peytte élan qilin'ghan. Lékin bezi mutexessisler we pa'aliyetchiler, 2027-yilidin bashlap ijra qilinidighan bu qanun mejburiy emgek mehsulatlirining yawropa bazirigha kirishini chekleshtiki muhim tedbir, dep qarisimu, emma dilnur reyhan, mejburiy emgek Uyghur élidiki ishlepchiqirishning her qaysi saheliride keng mewjut boluwatqan bir weziyette uning Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirini ünümlük cheklishige so'al qoymaqta, deydu. Dilnur reyhan yene, “Men bu qanun Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirini chekleshke jawab bérelmeydu, dep qaraymen. Chünki bu qanun yenila bek ajiz. Esli import mehsulatining mejburiy emgekke chétilmighanliqini ispatlash wezipisini amérikagha oxshash shirketlerge artishi kérek idi” deydu.