Adwokat jiromi karsénti: “Firansiye tupraqlirida Uyghurlargha qilin'ghan her qandaq shekildiki hujumni qobul qilghili bolmaydu”

Firansiyede yashawatqan Uyghur jama'itige we ularning firansiyediki pa'aliyetlirige parakendichilik qiliwatqanlarning xitay dölet xewpsizliki organlirigha chétishliq ikenliki ashkarilan'ghandin kéyin, yawropa Uyghur instituti derhal bu weqeni qanuniy yol arqiliq bir terep qilishqa teyyarlan'ghan. Ular yéqinqi yillardin buyan firansiyediki Uyghur pa'aliyetchiler we siyasiy pa'aliyetlerge qilin'ghan hujumlargha a'it barliq delil-ispatlarni toplap, 22-may küni parizh sot mehkimisige xitay hökümitining firansiyediki Uyghur jama'itige qaratqan dölet halqighan basturushini tekshürüshini telep qilip erz sun'ghan.

Ular arqidinla yeni 23-may küni, izchil xitay da'irilirining parakendichilikige uchrap kelgen lagér shahiti gülbahar jélilowa xanim we yawropa Uyghur institutining mes'uli dilnur reyhan we mezkur déloning adwokati jiromi karsénti (Jérôme KARSENTI) qatarliqlarning qatnishishi bilen sunulghan erz heqqide mexsus axbarat élan qilish yighini ötküzgen.

Dilnur reyhan xanimning bu heqte radiyomizgha éytishiche, bu erzning mezmuni peqet xitay xewpsizlik xadimlirining 8-may künidiki gülbahar jélilowa xanimgha qaritilghan herikiti bilenla cheklinip qalmastin, belki 5-may künidiki namayishqa bésip kirgen yochun qara tenlik yashlar we yillardin béri gülbahar jélilowa we dilnur reyhan xanimgha qarita élip bérilghan parakendichiliklernimu öz ichige alidiken.

Firansiyede chiqidighan “Dunya” géziti 18-may küni élan qilghan xewiride, 8-may küni gülbahar jélilowaning öyini közetken kishilerning xitay dölet xewpsizlik organlirigha tewe kishiler ikenlikini ashkarilighanidi. Firansiye ichki xewpsizlik bash idarisi (DGSI) bilen parizh saqchi idarisi “Dunya” gézitige bergen melumatida gülbahar jélilowa qatarliq parizhdiki Uyghur siyasiy musapirlirigha qaritilghan “Qorqutush herikiti” de, xitay dölet xewpsizliki organlirigha tewe kishilerning qoli barliqini bildürgen.

Mezkur maqale chiqqandin kéyin, parizhdiki xitay elchixanisi özining tor bétide bayanat élan qilip, “Dunya” gézitini “Yalghan xewer berdi” dep eyibligen.

Adwokat jiromi karsénti ependi radiyomizning ziyaritini élxet arqiliq qobul qildi. U xétide mezkur erz heqqide chüshenche bérip mundaq dep yazghan: “Bu erzde xitayning nurghun erz qilghuchilargha yillardin béri salghan parakendichilikige da'ir köpligen pakitlar otturigha qoyulghan. Mesilen [namelum kishiler] 2019-yili istanbulda gülbahar jélilowani tutqun qilmaqchi bolghan. Bu yil 8-may küni yene [oxshash kiyin'gen bir top kishiler] qara mashina bilen uning öyining aldigha kelgen. Hetta xitayche élan taxtisi ésilghan bir qara mashina dilnur reyhan xanimningmu izigha chüshken. Xitay terep Uyghur irqiy qirghinchiliqini ashkarilawatqan pa'aliyetchilirini qattiq qorqutush, yeni térrorluq wehimisi keltürüp chiqirish derijiside tehdit salghan. Firansiye jinayi ishlar qanuni we irqiy qirghinchiliqni basturush toghrisidiki jenwe ehdinamisini nishan qilghan shikayitimizde mundaq déyildi: ‛melum bir topluqning pisxikisigha hujum qilish, jümlidin chet'el tupriqida yeni firansiyede yashawatqan Uyghur jama'itige qilin'ghan bu pisxikiliq hujum irqiy qirghinchiliqning bir parchisini teshkil qilidu.‚ shunga biz firansiye zéminidiki Uyghur puqralirining pisxikisigha buzghunchiliq qilghan we qiliwatqan barliq xitay da'iriliri üstidin erz sunduq.”

U, radiyomizgha yollighan élxétide “Dunya” gézitining gülbahar jélilowaning öyini közetken 9 kishining xitayning parizhdiki bash elchixanisigha chétishliq xitay puqrasi ikenlikige a'it uchurlarni parizh sheherlik saqchi idarisidin alghanliqini yazghan. Uning éytishiche, ular sot mehkimisige sun'ghan erzide yene, bu 9 kishi heqqide téximu ilgiriligen halda tekshürüsh élip bérishni telep qilghan.

Dilnur reyhan xanim xitay da'irilirining muhajirettiki Uyghurlargha, bolupmu firansiyediki Uyghurlargha qilghan parakendichilikining alahidiliki we özlirining yillardin biri parakendichilikke uchrap kéliwatqan bolsimu néme üchün hazir erz sun'ghanliqi heqqide chüshenche berdi.

Adwokat jiromi karsénti ependi mezkur déloning qanuni tertipi heqqide mundaq dep yazghan: “Biz erz qilmisaq, teptish mehkimisi héchqandaq tekshürüsh bashlimaydu. Bu parakendichilikni sadir qilghanlarda shundaq bir jazalanmasliq tuyghusi barki, shunga ular héyiqmastin küpkündüzde yoshurmay shundaq qilishqa pétin'ghan. Bizning erzimiz mushundaq éghir dep qarighan weqelerge diqqet tartishnimu meqset qilidu. Tekshürüshning élip bérilishi we mushu shekildiki insaniyetke qarshi jinayet ötküzgenlerning jinayi jawabkarliqqa tartilishi intayin muhim. Xitayning xitayda bashlan'ghan we xitay chégrasidin halqighan basturush wasitiliri arqiliq, héchqandaq cheklimige uchrimastin firansiye tupraqlirida basturushni dawamlashturushi estayidil tekshürülüshi kérek. Shunga biz erz sunduq, eger estayidil tekshürüsh élip bérilmisa, biz üch ay ichide bu ishni mupettishke ewetimiz. Biz jinayetchilerning salahiyitining éniqlishini we ulargha qarita sot échilishini ümid qilimiz.”

U yene axirida mundaq dep yazghan: “Biz yene firansiyening jama'et pikiri, siyasiy we edliye organlirini firansiyening dölet menpe'etige hujum qilidighan bu qobul qilghili we chidap turghili bolmaydighan ehwallargha sezgür bolushini ümid qilimiz. Bu xil hujumlargha choqum xatime bérilishi kérek!”