Firansiye parlamént ezasi a'uréléyén taché: xitay Uyghurlargha ziyankeshlik qilghanliqi üchün xelq'arada jazagha tartilishi kérek

Muxbirimiz gülchéhre
2020.07.28
firansiye-parlament-ezasi-Aurelien-Tache.jpg Firansiye parlamént ezasi a'uréléyén taché ependi muxbirlarning so'allirigha jawab bermekte. 2020-Yili 19-may, parizh.
AFP

Uyghur mesilisining xelq'aralishishigha egiship, yéqinqi ikki hepte ichide firansiyide xitaygha qarshi Uyghurlarni qollash chaqiriqi ashkara pikir éqimigha aylandi. Firansiye “Azadliq géziti”, “Uyghur qirghinchiliqi dawamlashmaqta” mawzuluq maqale élan qildi؛ 30 neper parlamént ezasi firansiye prézidénti makron'gha imzaliq xet yollap, xelq'ara sotta xitayning Uyghurlar üstidin insaniyetke qarshi jinayitini sürüshtürüshni telep qildi؛ firansiye tashqi ishlar ministiri xitaydin lagérlirini taqashni we xelq'araliq musteqil tekshürgüchilerni rayon'gha kirgüzüshni telep qildi. Yéngi sol qanat siyasiy guruhning Uyghurlarni qollash chaqiriqidiki bashlamchi parlamént ezaliridin a'uréliyén taché ependi erkin asiya radi'omiz Uyghur bölümining firansiyening Uyghurlarni qollashta élip barghusi emeliy tedbirlirini qandaq mölcherlesh toghrisida sorighan so'allirimizgha 27-iyul tepsiliy yazma jawab qayturdi.

Muxbir: firansiye parlaméntining asasliq ezaliri, xitayning Uyghurlargha tutqan qorqunchluq mu'amilisige chongqur köngül bölidighanliqini bildürdi, sizningche firansiye parlaménti Uyghurlarni qoghdash üchün némilerni qilishi kérek?

Firansiye parlamént ezasi a'uréliyén taché: men firansiye prézidénti émmanu'él makron'gha yazghan xétimde éytqinimdek bu xetke her qaysi siyasiy partiye we tereplerning wekilliri bolup 30 neper parlamént ezasi imza qoydi.

Parlamént ezaliri bolush süpitimiz bilen bizning mejburiyitimiz, xelq'ara ehdinamilerge hörmet qilish we biz wekillik qilidighan jumhuriyitimizning qimmet qarishi, tüp prinsiplirimizni firansiye we chégramizning sirtidimu qoghdashqa kapaletlik qilish.

Xitayning Uyghurlargha tutqan mu'amilisi xelq'ara qanun we xelq'ara jem'iyetke éghir tehdit élip keldi. Bu asasiy hoquq, asasiy erkinlik we insaniy qedir-qimmetke qarita qobul qilghili bolmaydighan hujumdur. Kishilik hoquq guruppiliri, tetqiqatchilar, musapirlar we guwahchilar Uyghurlarning keng kölemlik tutup turush, mejburi nopus kontrol qilish, mejburi emgekni öz ichige alghan zulumlargha uchrawatqanliqliri heqqidiki doklatlarni élan qildi. Xitay hökümitining shinjangda qirghinchiliq élip barghanliqining delil-ispatliri bar. Biz buni körmeske salalmaymiz we biz buni bir insaniyetke qarshi jinayet dep tonuymiz.

Shunglashqa, men saylan'ghan siyasiy wekil bolush süpitim bilen tesir küchümdin paydilinip, adaletni qollashni oylaymen. Xitay Uyghurlargha ziyankeshlik qilghanliqi üchün xelq'arada jazagha tartilishi kérek.

Muxbir: nurghun mutexessisler Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa duch kélidighanliqigha ( kéliwatqanliqigha) ishinidu. Sizningche, Uyghurlarni qoghdash üchün firansiye parlaméntimu amérika dölet mejlisige oxshash qanun chiqirishi kérekmu?

Parlamént ezasi a'uréliyén taché: firansiye parlaméntida qanun maqullash küchlük simwol xaraktérlik heriket bolidu. Shundaqtimu, qanun chiqirish jeryani uzun we murekkep bolup, firansiyening bir tereplime herikitini keltürüp chiqiridu. Men xelq'ara menpe'etni dengsep béqish üchün chégra halqighan usulni berpa qilish, yawropa méxanizmi arqiliq, bolupmu xitayni we xitay emeldarlirini birleshken döletler teshkilati we xelq'ara jinayi ishlar sotida eyiblesh terepdari.

Muxbir: firansiye hökümitining xitay emeldarlirini Uyghur xelqige qarshi élip barghan insaniyetke qarshi jinayetliri seweblik jazalash mumkinchiliki qanchilik?

Parlamént ezasi a'uréliyén taché: men firansiye hökümitining bir ezasi yaki firansiye hökümitining köp sanliq ezalirigha wekillik qilmighachqa, ularning qandaq emeliy tedbir qollinishigha baha bérelmeymen. Qandaqla bolmisun, bu méning xétimning meqsiti we kütidighinim firansiye prézidénti hem hökümiti choqum firansiye jumhuriyitining qimmet qarishi we asasiy prinsiplirini ada qilishi kérek! . Bu nuqtidin men prézidéntqa xitab qildim. Eng muhimi konkrét tedbirlerni qollinip, shinjangda yenimu éghir wehshiyliklerning yüz bérishini toxtitish we aldini élishqa kapaletlik qilish.

Muxbir: firansiyening Uyghurlarning kishilik hoquq depsendichilikide, mesilen mejburi yaki qulluq emgekte rol oynighan xitay we firansiye shirketlirige jaza tedbirlirini qollinish éhtimalliqi barmu ?

Parlamént ezasi a'uréliyén taché: men yene tekitleymenki, Uyghurlarning ziyankeshlikke uchrighanliqigha qarshi xitaygha qarita qollinilidighan jaza tedbiri choqum yawropa yaki xelq'ara sewiyede élip bérilishi kérek. Men prézidéntqa yazghan xétimde firansiye rehberlirini bu jehette küchlük pozitsiyede bolushqa chaqirdim. Firansiye bu rolini toluq jari qilduralaydu we xelq'ara munazirilerdimu öz rolini jari qilduralaydu. Birleshken döletler teshkilati yaki yawropa organlirining kolléktip, maslashqan we ünümlük jazalash ramkisi méxanizmini tézla yolgha qoyghili bolidu.

Muxbir: firansiye Uyghur xelqi duch kelgen wehshiyliklerni tekshürüshni telep qildi. Sizche xitay buninggha yol qoyamdu ? eger undaq bolmisa, kéyinki qedemde firansiye néme qilishi kérek?

Parlamént ezasi a'uréliyén taché: firansiye tashqi ishlar ministirining bizning telipimizge jawab bérishiche, “Xitay bu sahediki musteqil xelq'araliq közetküchilerning tekshürüsh élip bérishigha yol qoyushi hemde birleshken döletler teshkilatining kishilik hoquq komissarining shinjangni pütünley erkin ziyaret qilishigha yol qoyushi kérek”. Emma bumu yéterlik emes, yighiwélish lagérliri, mejburi emgek qilish we mejburi tughmas qiliwétish qatarliqlar heqqidiki ispatlargha asasen mexsus tetqiqatlar we tekshürüshler élip bérilishi kérek. Bügünki künde, u emdi közitish mesilisi emes, belki konkrét heriket we jaza qollinish peytidur.

Muxbir: sizningche, firansiye yawropa ittipaqining asasliq ezasi bolush süpiti bilen Uyghurlar mesilisini yawropa ittipaqida muzakirige élip kélishi we bashqa eza döletler bilen konkrét heriketler élip bérishta nuqtiliq rol oynishi kérekmu? firansiye bu mesilide yene amérika, en'gliye we gherbtiki bashqa ittipaqdashliri bilen hemkarlishishi we muzakire qilishi kérekmu?

Parlamént ezasi a'uréliyén taché: b d t, bolupmu b d t kishilik hoquq kéngishi we b d t bixeterlik kéngishining qarari shundaqki, bu yene ünümlüktur, insaniyetke qarshi élip bérilghan bu jinayetning inkasi choqum xelq'araliq bolushi kérek. Bu jehette firansiye choqum barliq tesir küchi we diplomatik küchidin paydilinip kolléktipliq qollashtin ibaret usulni qollinip maslashturushi zörür.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.