“Uyghur qirghinchiliqi” fransiyediki dangliq siyasiy zhurnal “Közitish” tin orun aldi

Firansiyening dangliq siyasiy heptilik zhurnili “Közitish” (L’BOS) ning bu heptilik sanining muqawisi. Muqawigha Uyghur mesilisini firansiyede küntertipke ekélishte muhim rol oynawatqan yawropa parlaméntining ezasi rafa'il gilukismen bilen firansiyediki yawropa Uyghur institutining mes'uli dilnur reyhanning süriti bésilghan. 2021-Yili mart.

Firansiyening dangliq siyasiy heptilik zhurnili “Küzitish” (L’BOS) ning bu heptilik sani 4-mart küni tarqitildi. Mezkur zhurnalning muqawisigha Uyghur mesilisini firansiyede küntertipke ekilishte muhim rol oynawatqan yawropa parlaméntining ezasi rafa'il gilukismen bilen firansiyediki yawropa Uyghur institutining mes'uli dilnur reyhanning süriti bésildi.

Zhurnalning muqawisigha “Yoshurun Uyghur qirghinichiliqi” dégen sözler chong herpler bilen yézilghan bolup, zhurnalning bu heptilik sani Uyghur témisigha béghishlan'ghan.

Mezkur zhurnalda doktur adryan zénzning 2-mart küni “Jéymis tawn fondi” ning tor bétide élan qilghan doklatidiki mezmunlar tepsiliy bérilgen. Bolupmu xitay hökümitining 220 mingdin artuq Uyghur yashlirini “Ishqa orunlashturush” namida xitay ölkilirige yötkesh bilen bir waqitta yene “2022-Yiligha barghuche az dégende 300 ming xitay köchmenni jenubiy shinjanggha yerleshtürüsh” körsetmisi ashkara qilin'ghan. Doklatta yene mushu ehwallargha asasen nöwette az dégendimu bir milyon alte yüz ming déhqan-charwichilarning ‛ishincha emgek küchliri‚ dégen namda mejburiy yötkiliwatqanliqi heqqidiki mezmunlar yer alghan.

Zhurnalining ichidiki Uyghurlargha a'it maqalilerdin yene biri “Bu ücheylenning uchrishishi Uyghur dawasini firansiyede zor küchke ige qildi” serlewhilik maqale bolup, dilnur reyhan, rafa'il gilukismen we uning yardemchisi piyex büssiyex qatarliqlarning qandaq qilip Uyghur mesilisini “Firansiyening mesilisi” ge aylanduralighanliqi chüshendürülgen.

Mezkur zhurnalda yene “Xitay gulagidin hayat qalghan gülbahar xatiwajining guwahliqi” namliq kitab aptorining gülbahar xatiwaji bilen bolghan ziyaret xatirisimu bérilgen.

Dilnur reyhan xanim bu heqte radiyomizning ziyaritini qobul qildi. Uning déyishiche, bu zhurnal fransiyediki nopuzluq siyasi zhurnallarning biri bolup, tor bétide uzundin buyan Uyghurlar heqqide maqaliler yézilip turghan iken. Bu heptilik sanda bolsa tunji qétim mexus Uyghurlar heqqide keng sehipilik mezmunlar yer alghan.

Rafa'il gilukismen ependi özining féysbuk hésabida Uyghur mesilisning fransiyediki hazirqi ehwali we bu heptilik zhurnalda bérilgen “Bu ücheylenning uchrishishi Uyghur dawasini fransiyede zor küchke ige qildi” serlewhilik maqale heqqide chüshenche bergen. U mundaq dep yazghan: “2019-Yilliri Uyghurlar heqqide sözleydighanlar köp emes idi. Dilnur reyhan men we bashqa bir qanche kishi xuddi chölde wez-nesihet qiliwatqandek hés qilattuq. Emma fransiye we bashqa jaylarda instégram qatarliq ijtima'iy alaqe torida yüzminglighan yashlar bizge qétildi. Sükütte turuwélishmu, jaza lagérlirida solan'ghan we qiyin-qistaqqa élin'ghan kishilerning awazi bolushmu bizning ixtiyarimiz. Ighir süküt, chong jinayetlerge yol achidu. Bu jimjitliqni buzush hemmimizge baghliq. Fransiye yashliri we fransiye puqralirining kishilik hoquqni we adaletni qoghdaydighanliqini körsitish bizge baghliq. Fransiyening insanperwerlik oyghinishi emdi bashlandi.”

Rafa'il gilukismen ependi radiyomizning bu heqtiki su'allirigha élxet arqiliq jawap qayturdi: “21-Esirdiki insaniyetke qarshi eng chong jinayetning fransiyening eng muhim zhurnalliridin biri bolghan ‛közitish‚ zhurnilining muqawisi we ichidin orun élishi zor simowulluq ehmiyetke ige. Uningda adri'an zénzning yéqinqi Uyghur mejburiy emgiki heqqidiki tetqiqati we 2019-yili bashlan'ghan fransiyediki Uyghurlani qollash seperwerliki tepsliy bérildi.”

U yene mundaq dep yazghan: “Uyghurlar üchün des turghan firansiye yashlirini zhurnalistlar ‛Uyghur ewladliri‚ dep atidi. Ijtima'iy taratqularda we kochilarda yazmilarni chaplash arqiliq kishilerni Uyghurlarni qollashqa seperwerlik qilghan yashlargha rehmet. Ular bolghachqa Uyghur mesilisi fransiyede ortaq munazire témisigha aylandi. Nurghun rehberlirimiz süküt qilghanda, bu yash ewladlar jimjitliqni buzdi. Nurghun rehberlirimiz qorqunchaqliq qilghanda ular jasaritini körsetti hemde fransiyide misli körülmigen oyghinishni barliqqa keltürdi.”

Dilnur reyhan xanimmu bu timigha qoshumche qilip, mundaq dédi: “Firansiyede mushundaq yashlar herikiti arqiliq Uyghur mesilisi firansiyening ‛dölet mesilsi'i‚ derijisige kötürüldi. Bu yashlarning ‛Uyghur ewladliri‚ dep atalghinidin menmu hayajanlandim.”

Rafa'il gilukismen ependi we dilnur reyhan xanim fransiye xelqning Uyghurlarni qollaydighanliqi, lékin fransiye hökümitining hazirghiche nahayiti ajiz pozitsiyede bolup kelgenlikide ortaq pikirde bolup, rafa'il gilukismen ependi fransiyening nöwettiki ehwali heqqide élxet arqiliq bergen jawabida mundaq dégen: “Nöwette fransiye rehberliri bek jimjit turuwatidu. Bu hepte tashqiy ishlar ministiri xitayning Uyghurlargha qaritilghan ‛sistémiliq basturush siyasiti” ni eyibligen bolsimu, prézidént makron shi jinping bilen téléfonlashqanda Uyghurlarni tilgha almidi. Qandaqla bolmisun, heriketsiz quruq bayanlarning hemmisi bihude. Shunga biz dawamliq seperwerlik heriketlirimizni dawamlashturush arqiliq dölet rehberlirimizge bésim ishlitimiz.”

Dilnur reyhan xanim axirida mezkur siyasi heptilik zhurnal- “Közitish” ning firansiye hökümitining Uyghur mesiliside qarar élishida ijabiy rol oynaydighanliqini tekitlidi. U yene amérika, kanada qatarliq döletlerning qararlirining fransiye hökümitige tesir qilidighanliqni, fransiye asta heriket qilsimu, emma kelgüside keskin qarar chiqiridighanliqidin ümidwar ikenlikini bildürdi.

Rafa'il gilukismen ependi axirida fransiye hökümitidin kütidighan telepliri we özlirining pilanliri heqqide sorighan su'alimizgha mundaq jawap qayturdi: “Biz yawropa parlaméntida kishilik hoquq depsendichilikini jazalash heqqidiki qarargha bélet tashlighan. Bizde emdi shu qararni ijra qilish üchün siyasiy jasaret bolushi kérek. Mesilen, mejburiy emgek mehsulatlirini import qilishni cheklishimiz kérek. Biz choqum özimizning siyasiy prinsiplirimiz we istratégiyelik menpe'etimiz üchün xizmet qilishimiz kérek. Kelgüsi bir nechche ay ichide yawropa-xitay meblegh sélish kélishimi muzakirige qoyulidu. Hel qilghuch jeng del mushu yerde. Men bashqa parlamént ezaliri bilen birlikte u kilishimning ret qilinishigha kücheymen.”

“Közitish” heptilik zhurnili fransiyediki dangliq siyasi zhurnal bolup, bu zhurnalning béyjingda turushluq muxbiri ursula goytér 2015-yili 12-ayda Uyghurlar heqqide maqale élan qilghandin kéyin, wizisi bikar qilinip xitaydin qoghlap chiqirilghan.

Ursula goytér xanim hazir mezkur zhurnalning asasliq bashqurghuchilirining biri.