Yaponiyediki Uyghurlar G7 dölet rehberlirini Uyghur irqiy qirghinchiliqini toxtitish üchün tedbir élishqa chaqirghan

19-Maydin 21-mayghiche yaponiyening xiroshima shehiride ötküzülgen sana'etleshken 7 dölet rehberliri yighini, yeni G7 yighini jeryanida Uyghur irqiy qirghinchiliqi anglitilghan. Mezkur yighin esnasida yaponiye Uyghur jem'iyiti bir yürüsh pa'aliyet ötküzüp, 7 dölet guruhigha eza 5 döletning Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilghanliqini, buni toxtitish üchün ularning emeliy tedbir élish mejburiyeti barliqini otturigha qoyghan.

Amérika, en'gliye, gérmaniye, yaponiye, firansiye, kanada we italiyedin ibaret G7 döletlirining rehberliri mezkur yighinining axirida élan qilghan birleshme bayanatida, Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitidin qattiq ensirewatqanliqi tekitligen.

Yaponiye Uyghur jem'iyitining bash katipi exmet létip ependi 7 dölet rehberliri yighini jeryanida élip bérilghan pa'aliyetler toghrisida melumat berdi. U, mundaq dédi: “Bu qétim yaponiyening xiroshima shehiride ötküzülgen sana'etleshken 7 dölet rehberliri yighini jeryanida, yaponiye Uyghur jem'iyiti yaponiyediki xelq'ara metbu'at merkizining yénida bir qanche pa'aliyet uyushturduq. Buningda bir meydan muxbirlarni kütüwélish yighini, bir meydan guwahliq bérish yighini, andin nöwettiki Uyghur qirghinchiliqi bilen munasiwetlik höjjetlik filim we sherqiy türkistandiki yadro apetliri toghrisida ishlen'gen höjjetlik filimni üch qétim qoyup berduq. Andin pütün kün Uyghur qirghinchiliqi eks ettürülgen resim körgezmisi ötküzduq. Andin kéyin sirtta teshwiqat wariqi tarqitish we nutuq sözlesh pa'aliyiti ötküzduq.”

Üch kün dawamlashqan 7 dölet rehberliri yighini jeryanida yaponiyediki tibet, mongghullarning wekillirimu Uyghurlar bilen birlikte pa'aliyet ötküzgen. Exmet létip ependi bu heqte melumat bérip mundaq dédi: “Buningdin sirt, xiroshimagha pa'aliyet qilish üchün barghan tibet, mongghul qatarliq milletler bilen birlikte bir qétim birleshme muxbirlarni kütüwélish yighini we sirtta bir qétim teshwiqat pa'aliyiti ötküzduq. Yighinning axiriqi küni xiroshima shehiridin tokyogha qaytishta nagoya shehiride toxtap, Uyghur qirghinchiliqi toghrisida teshwiqat wariqi tarqitish we nutuq sözlesh pa'aliyiti ötküzduq, andin tokyogha qayttuq.”

Exmet létip ependi xiroshimada ötküzülgen pa'aliyetlerning burunqi pa'aliyetlerge oxshimaydighan özgichiliki heqqide toxtaldi. U, mundaq dédi: “Bu pa'aliyetlerning ichide burunqigha oxshimaydighan özgichilikke ige pa'aliyetlirimiz shuki, yaponiye Uyghur jem'iyiti özi teshkilligen muxbirlarni kütüwélish yighinigha jem'iyitimizning ezaliridin sirt yene yaponiyede 20 mingdin artuq adwokat ezasi bolghan yaponiyediki eng chong adwokatlar birleshmisi _ kanto adwokatlar birleshmisidin ikki neper adwokatmu pa'aliyitimizge qatnashti. Ular muxbirlarni kütüwélish yighinida söz qilip, ‛Uyghur mesilisini qanuniy yol bilen qandaq hel qilghili bolidu, bolupmu xitayning Uyghurlargha qarita élip bériwatqan chégra halqighan basturushigha qarita yaponiye qanuni we xelq'ara qanunlargha tayinip qandaq tedbirlerni élish mumkinchiliki bar?‚ dégen témida söz qildi.”

U bu pa'aliyetlerning yene bir muhim teripining öz dewride atom bombisining qurbani bolghan xiroshima shehiride échilghanliqi ikenlikini tekitlidi. U, mundaq dédi: “Yene bir özgiche pa'aliyitimiz, filim qoyush pa'aliyiti boldi. Xiroshima dése, meyli yaponlar bolsun, meyli dunya xelqi bolsun, ularning ésige kélidighini atom bombisi paji'esidur. Bu qétimqi yighin'gha ishtirak qilghan 7 dölet rehberliriningmu aldi bilen qilghan ishi, 1945-yili yüz bergen bu atom bombisi paji'esi toghrisidiki abidilerni ékskursiye qilish boldi. Biz xiroshimaning bu özgichilikini chiqish qilip turup, sherqiy türkistandiki yadro apetlirini asas qilip ishlen'gen höjjetlik filimni qoyush pa'aliyitini 3 qétim élip barduq. Hemde buninggha ulapla Uyghur qirghinchiliqi toghrisida ishlen'gen höjjetlik filimlarni körsettuq. Buni köp sanda muxbir, ammiwi teshkilat mes'ulliri we xelq ammisi kördi. Ular bizge buningdin qattiq tesirlen'genlikini éytishti.”

“7 Dölet rehberlirige néme teleplerni otturigha qoydunglar? ” dégen so'alimizgha exmet létip ependi mundaq jawab berdi: “Biz bu yighin jeryanida 7 dölet rehberlirige bir qanche telepni otturigha qoyduq. Buningda aldi bilen mezkur 7 dölet ichide amérika, firansiye, en'gliye, kanada, yawropa parlaménti qatarliq 5 dölet we ittipaq Uyghur qirghinchiliqini étirap qildi. Ular buni étirap qilghan iken, elwette xitayning bu jinayi qilmishini toxtitish, jinayi-jawabkarliqini sürüshte qilish üchün, derhal heriketke ötüsh mejburiyiti bar. Biz buni eskerttuq hem bu yighinda Uyghur qirghinchiliqi toghrisida muzakire élip bérip qarar maqullishini telep qilduq. Yene birsi, mushu 7 döletning Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliqi bolghan xitay mehsulatlirini cheklesh mesiliside mes'uliyiti barliqini eskertip, buninggha qaritamu konkrét chare-tedbir élishini telep qilduq.”

Yaponiye Uyghur jem'iyitining re'isi abdukérim abduraxman ependimu ziyaritimizni qobul qilip, özlirining bu pa'aliyetlerni Uyghur qirghinchiliqini tepsiliy tonushturush üchün uyushturghanliqini, bu nishan'gha asasen yetkenlikini bildürdi.

Yaponiye Uyghur jem'iyitining xiroshimadiki pa'aliyetlirige aktip qatnashqa yapon adwokat sakoma ependi ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Men uzun yil tibetlerni qollap kéliwatqan yaponluq bolimen. 2019-Yili 7 dölet rehberliri yighini yaponiyede échilghanda, Uyghurlarning pa'aliyitige ishtirak qilghan idim. U zamanlarda Uyghurlar duchar boluwatqan kishilik hoquq depsendichiliki yaponiyede anche bilinmeytti. Uning kéyin izchil halda élip bérilghan pa'aliyetler netijide yaponiyede xéli yaxshi bilindi.”

Bu pa'aliyetke qatnashqan yaponiye Uyghur jem'iyitining idare hey'et ezasi, dunya Uyghur qurultiyining yaponiyediki wekili sawut memet ependimu ziyaritimizni qobul qilip, bu pa'aliyetlerning köp sandiki yaponiye we chet el metbu'atlirida yer alghanliqini tekitlidi.

Exmet létip ependi xiroshimada ötküzülgen sana'etleshken 7 dölet yighinining axirida élan qilghan birleshme bayanatida, Uyghurlarning kishilik hoquqidin qattiq endishe qiliwatqanliqining tekitlen'genlikini bildürdi.

Sana'etleshken 7 dölet rehberliri 2019-yilimu yaponiyede bir qétim uchrashqan bolup, shu qétimmu yaponiye Uyghur jem'iyiti bilen dunya Uyghur qurultiyi mexsus pa'aliyet élip barghan idi.