Xitayning gérmaniyediki jasusluq heriketliri we uning muhajirettiki Uyghurlargha sozulghan bir uchi
2024.04.25

22-Aprél ikki er, bir ayal gérman puqrasining xitaygha jasusluq qilghanliqi sewebidin qolgha élin'ghanliqi axbarat wasitiliride élan qilinip, türlük bes-munazirilerni keltürüp chiqardi. Bu 3 shexsning xitayni gérmaniyening herbiy melumatliri bilen teminligenliki ilgiri sürüldi. 23-Aprél jyen. G (Jian. G) Isimlik bir xitay jasusiningmu qolgha élin'ghanliqi ashkarilan'ghandin kéyin, bu munaziriler téximu yuqiri pellige kötürüldi. Jyen. G isimlik bu xitay jasusining xitayni gérmaniye parlaménti we yawropa ittipaqigha da'ir melumatlar bilen teminligenliki, chet eldiki xitaygha qarshi öktichi küchlerge zerbe bérish bilenmu alaqisi barliqi ilgiri sürülmekte.
Gérmaniyede oqush püttürüp, gérman pasportigha ériship yashawatqan jyen. G isimlik 43 yashliq bu xitayning qolgha élinishining bu qeder zor ghulghulilar qozghishidiki seweb, uning maksimiliyan kirah (Maximilian Krah) isimlik meshhur bir siyasiy erbabning qol astidiki xizmetchi bolghanliqi iken. Maksimiliyan kirah bolsa “Gérmaniye üchün tallash” namliq esheddiy ongchi partiyening yawropa ittipaqidiki wekil namzati iken.
“Bérlin etigenlik pochtisi” gézitide 24-aprél élan qilin'ghan “AFD Siyasetchi kirah: elwette, men béyjingda bolghan idim” namliq xewerge asaslan'ghanda, bu adem Uyghurlar uchrawatqan zulumlargha héch qiziqmaydighan, xitayni da'im ashkara qollaydighan bir kishi iken. U özining ijtima'iy taratqulirida “Shinjangda irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerning barliqigha men ishenmeymen” dep yazghan iken. U yene xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqini we tibetning ishghal qilin'ghanliqining xatire künlirini ashkara tebrikligen shexs iken. Kirah yene xitayning “Bir belwagh bir yol” qurulushining gérmaniyediki teshebbuschisi we xu'awéyning qollighuchisi iken. Qol astidiki jyen. G isimlik xitay qolgha élin'ghandin kéyin, maksimiliyan kirah gérmaniye axbarat wasitilirining qiziq témisigha aylinip qalghan.
Diqqetke sazawer nuqta shuki, xitayning gérmaniye we yawropa ittipaqidiki jasusluq heriketlirining barghanséri ewj élishi yawropadiki Uyghurlarghimu tehditler shekillendürmekte iken. “Dunya” géziti 24-aprél élan qilghan “Yawropa saylimi: gérmaniyede jasusluq gumani, xitayning mexpiy heriketliri yawropa ittipaqighimu singip kiremdu?” namliq sin filimida bayan qilishiche, gérmaniyediki Uyghurlarmu xitay jasuslirining tehditige yoluqmaqtiken we merkizi gérmaniyening myunxén shehiride bolghan d u q ilgiri xitay jasuslirining hujum nishanigha aylan'ghan iken. D u q ning mu'awin re'isi perhat muhemmidining bildürüshiche, d u q qurulghan 2004-yilidin buyan xitay jasuslirining türlük parakendichiliklirige uchrap kelmekte iken.
Derweqe, 2011-yili myunxén shehiride d u q heqqide axbarat toplashqa sélin'ghan bir xitay, bir shiwe, ikki Uyghurni öz ichige alghan 4 neper xitay jasusi qolgha élin'ghan idi. “Gérmaniye dolqunliri radiyosi” 24-aprél élan qilghan “Xitay we rusiyening gérmaniyediki jasusluq heriketliri rawajlanmaqta” namliq xewerdimu eysa imin isimlik korladin kélip gérmaniyede siyasiy panahliq tiligen bir Uyghurning jasusluqqa mejburlinish weqelirini bayan qilip ötken. Gérmaniyediki weziyet analizchisi enwer exmet ependining qarishiche, xitayning jasusluq heriketlirige da'ir mesililer Uyghurlar mesilisinimu küntertipke keltürüwatqan bolup, bu nöwette gérmaniyediki eng qiziq témilargha aylanmaqtiken.
Gérmaniye bash ministiri olaf sholizning aldinqi hepte élip barghan netijisiz xitay ziyaritidin kéyinla, gérmaniyede xitaygha ishligen 4 neper jasusning qolgha élin'ghanliqining élan qilinishi we bu mesilige gérmaniyening tashqiy ishlar ministirini öz ichige alghan dölet erbablirining jiddiy inkas bildürüshi, xitay terepni xélila bi'aram qilghan. Gérmaniyening ichki ishlar ministiri nensiy fayzér mundaq dégen: “Bu jasusluq qilmishi intayin éghir weqedur. Eger xitay jasuslirining yawropa parlaméntida jasusluq qilghanliqi ispatlansa, bu xitayning yawropaning démokratiyesige qilghan bir hujumi hésablinidu”.
Xitayning gérmaniyediki bash elchixanisi 24-aprél xitayning zuwani bolghan shinxu'a agéntliqida inkas qayturup, “Biz gérmaniyening bizni jasusluq bilen eyibleshtin paydilinip, xitayni kontrol qilish we xitayning siyasiy obrazini bulghashni toxtitishni telep qilimiz” dégen. D u q xadimliridin turghunjan alawudin ependimu bu heqte öz qarashlirini ipade qilip ötti.
Xewerlerde ilgiri sürülüshiche, xitay dölet xewpsizlik ministirliqi eslidiki xitay kompartiyesi merkiziy komitéti tekshürüsh bölümi, xitay j x ministirliqining qarmiqidiki siyasiy qoghdash bölümi we xitay kompartiyesi birliksep bölümining bir qisim xadimlirini seplesh arqiliq wujudqa kelgen bolup, 1983-yili resmiy yosunda xitay dölet xewpsizlik ministirliqi dégen nam bilen qurulghan iken. Uning hazir 110 mingdek kespiy xadimi bar iken. Uning gheyriy resmiy xizmetchilirini qoshqanda, 250 mingdin artuq xitay jasusi dölet ichi-sirtida özlirining diktator hakimiyiti üchün jasusluq xizmiti bilen shughullanmaqta iken.
“Dunya” gézitining 24-aprél élan qilghan “Yawropa saylimi we gérmaniyede jasusluq gumani: xitayning mexpiy heriketliri yawropa ittipaqighimu singip kiremdu?” namliq sinliq xewerde déyilishiche, xitay hakimiyiti siyasiy, iqtisadiy, ilim-pen, yuqiri téxnologiye, eskiriy uchurlar we öktichilerge a'it axbaratlarni kespiy jasuslar, xitay shirketliri, bilim ashurushqa chiqqan xitay oqughuchilar we xakkérlar arqiliq toplaydiken.