Германийәниң хитайдин йирақлишип, һиндистан билән йеқинлишиши уйғурлар үчүн пайдилиқму?

Ихтиярий мухбиримиз әкрәм
2022.05.04
Германийәниң хитайдин йирақлишип, һиндистан билән йеқинлишиши уйғурлар үчүн пайдилиқму? Германийә вә һиндистан икки дөләт рәһбәрлири келишимнамә имзалиғандин кейин қол сиқишмақта. 2022-Йили 2-май, берлин.
AFP

Анализчиларниң қаришичә, 24-феврал башланған русийә-украина уруши дуняниң сиясий, иқтисадий тәртипини өзгәртишкә башлиған. Болупму бу уруш русийә вә хитайға ениргийә һәм хам әшяда йөлинип қалған явропа дөләтлирини аччиқ бир савақ билән тәминлигән. Бу дөләтләр нөвәттә хитай вә русийәдин ибарәт бу икки чоң мустәбит күчтин қутулуш үчүн бар имканлири билән теришмақта икән. Германийә болса бу саһәдә дадил қәдәм ташлаватқан бир дөләт санилидикән.

Германийәдә нәширдин чиқидиған “әйнәк” журнилиниң “хитайға қарши сәпәр” намлиқ мақалисидә баян қилинишичә, 30 йилдин буян германийәгә баш министер болған сиясийонларниң һәммисиниң алди билән хитайни, андин японийәни зиярәт қилиши, гоя өзгәрмәс бир сиясий әнәнигә айлинип қалған. Сабиқ баш министер анҗила меркил һакимийәт бешида болған 15 йил ичидә, хитайни 10 қетим зиярәт қилған. Бирақ бу кона қаидә бу нөвәт өзгәргән. Германийәниң йеңи баш министери олаф шолиз бу әнәнини бузуп ташлап, өзиниң асия зияритини тунҗи қетим японийәдин башлиған. 28-Април елип барған японийә зияритидә у германийә билән японийәниң “қиммәт һәмраһи” болғанлиқини, йәни қиммәт қарашлири охшаш болған икки дөләтниң һәмраһқа айланғанлиқини җакарлиған. Мутәхәссисләр буни “хитайға қарши ашкара һуҗум” дәп тәриплигән. Шолиз сөзидә германийә билән японийәниң “б д т ниң асасий низамлирини, хәлқара тәртипниң негизлик қаидилирини вә кишилик һоқуқни қоғдашта мүрини мүригә тирәп көрәш қилидиғанлиқи” ни тәкитлигән.

2-Май күни һиндистан баш министери нарендра моди явропа зияритиниң тунҗи қәдимини германийәдин башлиған. “русийә-украина уруши дәрһал ахирлишиши керәк” дегән болсиму, русийәгә қарши техи ениқ ипадә билдүрмигән һиндистан хелидин буян ғәрб дөләтлириниң диққәт нишаниға айлинип қалған. Чүнки 1 милярд 400 милйон нопусқа игә бу демократик дөләт русийәниң әң көп қорал-ярақ екиспорт қилидиған мәнзили болуп кәлгән. Моди германийәдә қизғин күтивелинип, бир йүрүш иқтисадий келишимләрни түзүш пурситиға еришкән. У йәнә данийә, есландийә, финландийә, шиветсийә, норвегийә һәмдә ахирида франсийәдә зиярәттә болуп, муһит вә иқтисадий саһәләргә аит түрлүк келишимләрни түзидикән.

Мутәхәссисләрни қизиқтурғини, явропа иттипақиға әза дөләтләр, җүмлидин германийәниң русийә-украина урушидин кейин бирдинла узун йиллиқ сода һәмраһи болған хитайни ташлап, һиндистан вә японийәгә йүзлиниши һәмдә русийә вә хитайға қарши америка билән бир сәптә турушқа бәл бағлиши болған. Мутәхәссисләр буни “узун мусапидин ойлиғанда, тоғра истратегийә” дәп тәрипләшкән. Чүнки хитайниң русийә-украина урушиға ениқ позитсийә билдүрәлмәслики, таҗавузчи күч болған русийәгә қарши сәпкә өтәлмәслики униң “нийитиниң дурус әмәслики” ниң рошән ипадиси икән. Хитайниң бу позитсийәси явропалиқларни қаттиқ үмидсизләндүргән. Чиграсиз мухбирлар тәшкилати бүгүнки ахбарат әркинлики күнидә елан қилған баянатида, ахбарат әркинлики тәкшүрүлгән 181 дөләт ичидә хитайниң 176-орунға чүшүп қалғанлиқини, русийәниң 155-орунда туридиғанлиқини, хитайниң өз тәшвиқат вастилирида һәқни бурмилап, русийәниң сахта учурлирини тарқитиватқанлиқини баян қилған.

Бизниң диққитимизға сазавәр болғини болса “германийәни өз ичигә алған явропа иттипақиға әза дөләтләр мубада растинла һиндистан билән японийәни таллап, хитайдин ваз кәчсә, буниң уйғурлар үчүн зади қанчилик пайдиси болуши мумкин?” дегән мәсилидур.

Д у қ ниң муавин рәиси, истратегийә мутәхәссиси доктур әркин әкрәмниң баян қилишичә, русийә-украина уруши сәвәблик дуня дөләтлири қутупларға айриливатқан бир мәзгилдә, әгәр уйғур тәшкилатлири германийә, һиндистан, японийә кәби хитайға қарши күчләрниң йеңи иттипақидин үнүмлүк пайдилиналиса, бу уйғур дәваси үчүн мәнпәәтлик болидикән, әкси тәқдирдә пайдиси болмайдикән.

Д у қ ниң муавин рәиси пәрһат муһәммидиниң қаришичә, германийәни өз ичигә алған явропа иттипақиға әза дөләтләр мубада растинла һиндистан билән японийәни таллап, хитайдин ваз кәчсә, бу уйғур дәваси үчүн көп пайдилиқ болидикән һәмдә “уйғур ирқий қирғинчилиқи” етирап қилмиған бу 3 демократик дөләтниң уйғурлар мәсилисигә башқичә позитсийә тутушиға түрткә болидикән.

Мутәхәсисләрниң қаришичә, русийә вә хитай ғәрбниң қиммәт қаришиға бирликтә җәң елан қилип кәлгән икки мустәбит дөләт болуп, русийә-украина урушида русийәниң мәғлуп болуши пәқәтла вақит мәсилиси икән. Әгәр русийә мәғлуп болса, хитайниң кәлгүсидә дуня тәртибини өз мәйличә бәрпа қилиш хамхияли бәрбат болидикән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.