Gérmaniye metbu'atliri: “Uyghurlar musulmanlar teripidin inkar qilindi we tashliwétildi”

“Dunya musulman jama'etliri kéngishi” ning Uyghur diyaridiki ziyariti gérmaniye metbu'atliridimu tenqidke uchridi.

14 Dölettin kelgen “Dunya musulman jama'etliri kéngishi” ge eza 30 musulman “Ölimaliri” ning 1-ayning 8-künidin bashlap Uyghur diyarida élip barghan ziyaretliri we xitayning milliy siyasitini qollap qilghan sözliri gérmaniye metbu'atliriningmu diqqitini tartqan we bu xususta türlük maqale, xewerler élan qilin'ghanidi. Bulardin diqqetni tartqan biri, gérmaniyede neshrdin chiqidighan “Frankfurt munazirisi” namliq kündilik gézitte 13-yanwar küni élan qilin'ghan “Xitaydiki Uyghurlar: musulmanlar teripidin inkar qilindi we tashliwétildi” namliq maqalidur.

Maqaligha munu jümle ilawe qilin'ghan: “Az dégende 1 milyon Uyghur xitayning jaza lagérlirigha qamalghan, shundaq bolushigha qarimay, musulman ölimaliri xitayning qilmishlirini toghrigha chiqardi”.

Maqale mundaq bashlinidu: “Xitay 1-ayning 8-künidin bashlap musulmanlar köp sanliqni igileydighan 14 dölettin 30 neper ‛ölima‚ ni Uyghurlar ‛sherqiy türkistan‚ dep ataydighan ölkige ziyaretke teklip qildi. Xitay hökümet taratqulirining melumatlirida bayan qilinishiche, ‛dunya musulman jama'etliri kéngishi‚ ning bu wekiller ömikige ereb birleshme xelipilikidiki aliy rashid al-nu'a'imi yétekchilik qilghan. Ular Uyghurlarning yurti hésablan'ghan sheherlerning xéli köp qismini ékskursiye qilghan. ‛dunya musulman jama'etliri kéngishi‚ ning bayanatida nu'a'imi xitayning sözlirini tekrarlap, basturushqa uchrawatqan Uyghurlarni ‛shinjang ölkisidiki térrorizmgha qarshi turush siyasitining bir qismi‚ dégen”.

Maqalida ‛dunya musulman jama'etliri kéngishi‚ ning bu ziyaritining Uyghurlarning qattiq ghezipini qozghighanliqi eskertilgen bolup, bu atalmish “Ölimalar” ning ziyaritining xitayning saxta teshwiqatlirigha desmaye bolup bergenliki tilgha élin'ghan. Maqalining “Gherb döletliri Uyghur irqiy qirghinchiliqi toghrisida sözleshmekte” namliq bölikide, amérika bashliq birqisim gherb ellirining xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan zulumlirini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep étirap qilghanliqi, emma mutleq köp qisim musulman döletlirining xitayning bu zorawanliqlirigha izchil köz yumup yaki uni inkar qilip kéliwatqanliqi, ularning xitay hakimiyitini qollishidiki asasliq sewebning xitay bilen bolghan qoyuq iqtisadiy munasiwetning mehsuli ikenliki izhar qilin'ghan.

Maqalida d u q re'isi dolqun eysa ependimu ziyaret obyékti qilin'ghan bolup, uning bu heqtiki ipadilirigimu orun bérilgen. Maqalida mundaq bayan qilidu: “D u q ning re'isi dolqun eysa ependi tehrirlirimizge ‛türkiye bilen xitay otturisidimu zich bir iqtisadiy hemkarliq bar. Buning üchünmu enqere shangxey hemkarliq teshkilatigha eza bolushni oylashmaqta‚ dégenlerni tilgha aldi”.

9-Yanwardin bashlap d u q ni öz ichige alghan muhajirettiki köpligen Uyghur teshkilatliri “Dunya musulman jama´etliri kéngishi” ning sherqiy türkistandiki ziyaritini eyiblep bayanatlar élan qilghanidi. D u q re'isi dolqun eysa ependi bügün, 17-yanwar bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda, musulmanlar dunyasida siyasiy, iqtisadiy yaki ijtima'iy jehettin héchbir orni bolmighan bu teshkilatning sherqiy türkistan ziyaritining musulmanlar alimige tesir körsitelmeydighanliqini, Uyghur irqiy qirghinchiliqigha chapan yapalmaydighanliqini tilgha aldi.

“Frankfurt munazirisi” géziti mezkur maqalini élan qilishtin ilgiri, gérmaniyediki birqisim chong musulman teshkilatlirini ziyaret qilip, ularning ‛Uyghur irqiy qirghinchiliqi‚ mesilisige qarita pozitsiyelirini sorighan. Biraq meyli “Diyanet ishliri türk islam birliki” bolsun, meyli “Milliy görüsh” bolsun yaki “Islam medeniyet merkizi jem'iyiti” bolsun, héchbir teshkilat ularning so'allirigha jawab bermigen. Maqalining “Gérmaniyediki musulmanlar jem'iyetlirimu Uyghurlar mesilisige izchil süküt qilmaqta” namliq bölikide, ularningmu Uyghur irqiy qirghinchiliqigha köz yumuwatqanliqi tekitlen'gen.

Gérmaniyediki Uyghur diniy zatliridin turghunjan alawudén ependi bu xususta toxtalghanda, “Dunya musulman jama'etliri kéngishi” ning “Sherqiy türkistandiki ziyaritining xitayning köz boyamchiliqidin ibaret bolghanliqi” ni dunyaning bilip yetkenlikini, yalghuz gérmaniyedila emes, pütün dunya miqyasida ularning türlük eyibleshlerge duch kéliwatqanliqini ipade qildi.

“Xitaydiki Uyghurlar: musulmanlar teripidin inkar qilindi we tashliwétildi” namliq maqalida yene kishilik hoquqni közitish teshkilatining 2023-yilliq doklatida 1 milyondin artuq Uyghurning jaza lagérlirigha qamilip insaniyetke qarshi jinayet we irqiy qirghinchiliqning qurbanigha ayliniwatqanliqini otturigha qoyghanliqi, d u q re'isining az dégende 3 milyon Uyghurning jaza lagérlirigha qamalghanliqini tilgha alghanliqi, “Shinjang saqchi höjjetliri” ning minglighan Uyghur tutqunning süretlirini ashkarilighanliqi hemde bu höjjetlerde “Qachqanlarni étip tashlash” buyruqningmu yer alghanliqi, jaza lagérliridiki Uyghurlarning qiyin-qistaq, jinsiy zorawanliq, tughut cheklesh opératsiyesi we mejburiy emgekke duch kélip xorliniwatqanliqi sherhlen'gen.