Ли чяңниң германийә зиярити берлин вә мюнхенда қаршилиқларға дуч кәлди

Хитай баш министири ли чяңниң германийә зиярити мунасивити билән өткүзүлгән бирләшмә намайиштин көрүнүш. 2023-Йили 20-июн берлин, германийә.

Хитай баш министири ли чяңниң германийә зиярити мунасивити билән берлин вә мюнхенда намайишлар өткүзүлди.

Хитай баш министири ли чяң 19-июн күни германийә зияритини башлаштин илгири, уйғурлар, тибәтләр, тәйвәнликләр, хоңкоңлуқлар вә йәрлик кишилик һоқуқ тәшкилатлири германийә баш министери олаф шолизға хитабән бирләшмә баянат елан қилип, хитайниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлиригә сәл қаримаслиқини, хитайниң инсанийәткә қарши җинайәтлирини сүрүштүрүшини тәләп қилғаниди.

Баянатниң уйғурларға мунасивәтлик қисмида, германийә һөкүмитидин “хитайни инсанийәткә қарши җинайәтлири вә ирқий қирғинчилиқлириға дәрһал хатимә беришкә, уйғурларниң тили, дини, мәдәнийитини йоқитиш сияситидин ваз кечишкә чақириш, түрмә вә җаза лагерлиридики барлиқ тутқунларни дәрһал қоюп бериш үчүн хитайға бесим ишлитиш” қатарлиқлар тәләп қилинғаниди.

20-Июн күни хитай баш министири ли чяңниң германийә зиярити мунасивити билән германийә пайтәхти берлинда уйғурлар, тибәтләр, тәйвәнликләр, хоңкоңлуқлар, хитай демократлири вә йәрлик кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң иштиракида бирләшмә намайиш өткүзүлди. Д у қ берлин ишханисиниң мудири ғәюр қурбан әпәндиниң нәқ мәйдандин радийомизға билдүрүшичә, бу намайишқа германийә парламентиниң бир қисим әзалириму қатнишип, уйғур ирқий қирғинчилиқи давам қиливатқан бу мәзгилдә хитай вәкилләр өмикиниң германийәни зиярәт қилишиниң шәрмәндилик икәнликини тәкитләшкән. Ғәюр қурбан әпәнди намайиш җәрянидики нутуқида хитайниң ирқий қирғинчилиқ җинайәтлирини қаттиқ әйиблиди.

Хитай баш министири ли чяңниң бу қетимқи германийә зиярити 7-нөвәтлик германийә-хитай сода сөһбитини өткүзүш арқилиқ, икки дөләтниң 5 йилдин буян үзүлүп қалған иқтисадий һәмкарлиқ йиғинини әслигә кәлтүрүштин ибарәт болған. Бирақ, германийә һөкүмитиниң бир тәрәптин аталмиш “хитайчә алаһидиликкә игә кишилик һоқуқ” ни базарға салса, бир тәрәптин кишилик һоқуқни еғир дәпсәндә қиливатқан, һәтта уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватқан хитай билән еғиз-бурун ялишиши көплигән кишилик һоқуқ органлириниң наразилиқини қозғимақтикән. Германийәдики “хәтәр астидики милләтләрни қоғдаш тәшкилати” шуларниң биридур.

“хәтәр астидики милләтләрни қоғдаш тәшкилати” хадими шитифан зибенорг берлиндин зияритимизни қобул қилғанда мундақ деди: “бу интайин рәһимсизлик. Мениң демәкчи болғиним, гәрчә үстәл үстидә техи хитай истратегийәси болмисиму, хитай рәһбәрлириниң тәклип қилинип, һәқиқәтниң астин-үстүн қиливетилиши наһайити ечинарлиқ бир әһвал. Федератсийә баш министириниң һәмминиң алдиға өтүвелип, интайин начар усулларда иш йүргүзүши кишилик һоқуқ мәсилисидә бизни бәкму үмидсизләндүрмәктә. Ли әпәндиниң 2 күнлүк дөләт зияритиниң программилири мәхпий тутулди. У баш министир мәһкимисидә ирқий қирғинчилиқ йүргүзгән бир шәхс сүпитидә әмәс, бәлки дөләт әрбаблири қатарида һәрбий парат билән қарши елинғандәк қилиду. Мән федератсийә баш министириниң қандақсигә тарихий аңдин айрилип, ирқий қирғинчилиққа қарши туруш әһдинамисини вә германийә тарихида болуп өткән қирғинчилиқларниң хатирисини есидин чиқирип қойғинини биләлмидим. Улар хитай билән болған мунасивәттә шуқәдәр садда, буниң бәдилини техиму қаттиқ қисмаққа елинғанда андин билиши мумкин. Бу күн биз германлар үчүн азаблиқ бир күн болди, бәлки барлиқ кишилик һоқуқ дуняси үчүн азаблиқ бир күндур, уйғурлар үчүн болса бу интайин рәһимсизлик!”

RFA/Ekrem

Хитай баш министири ли чяңниң германийә зиярити берлин биләнла чәкләнмигән. У бүгүн, йәни 20-июн күни баварийә өлкисиниң мәркизи мюнхен шәһиригә йетип келип, кәчтә баварийә рәисиниң зияпитигә дахил болидикән. Бу мунасивәт билән бүгүн мюнхен шәһиридики уйғурларму қозғилип, ли чяңға қарши намайиш елип барған. Д у қ муавин рәиси пәрһат муһәммәди әпәнди бизни бу хусустики мәлуматлар билән тәминлиди.

Хитай баш министири ли чяңниң германийә зиярити германийә мәтбуатлирида ирқий қирғинчилиққа учраватқан уйғурлар мәсилисини йәнә бирқетим күнтәртипкә елип чиқти. Ахбарат васитилири германийәниң қандақ бир дөләт билән иқтисадий һәмкарлиқлар елип бериватқанлиқини әскәртип, “сабиқ шәрқий түркистанниң 1949-йили хитайлар тәрипидин қошувелинғанлиқини, бу тупрақ гәрчә мол тәбиий байлиқларниң макани болсиму, бу йәрдә яшайдиған уйғурларниң һелиғичә намратлиқтин қутулалмиғанлиқи, хитай һакимийитиниң уйғурлар земинини нөвәттә сақчи дөлитигә айландуруп идарә қиливатқанлиқи, җаза лагерлирини тәсис қилип, милйонлиған уйғурни қамап туруватқанлиқини б д т кишилик һоқуқ кеңиши вә тәтқиқат органлириниң аллиқачан ашкарилап бәргәнлики” ни илгири сүрүшмәктә.