Gérmaniye tashqi ishlar ministiri annalina bayérbokning xitay ziyaritide Uyghur mesilisini tilgha élishi alqishqa érishti

Gérmaniye tashqi ishlar ministiri annalina bayérbok muxbirlarni kütiwélish yighinida söz qilmaqta, 2023-yili 14-aprél, béyjing, xitay.

 

Gérmaniye tashqi ishlar ministiri annalina bayérbok ( Annalena Baerbock ) 12- aprél küni xitaydiki 3 künlük resmiy ziyaritini bashlighan. Uning bu  ziyariti del firansiye prézidénti makron xitayda ziyarette ziyarette bolghanda muxbirlargha qilghan sözide “Yawropa amérikagha bolghan béqindiliqini azaytip, amérika bilen xitayning teywen teywen mesilisidiki toqunushigha kirip qélishtin saqlinishi kérek” dégen sözni qilip uzun ötmeyla yüz bergen bolghachqa küchlük diqqet qozghidi.

Halbuki, gérmaniye tashqi ishlar ministiri annalina ba'érbok xanim xitaydiki ziyariti mezgilide teywen mesiliside xitayni qattiq agahlandurupla qalmay, belki makronning eksiche kishilik hoquq mesilisi üstide toxtalghan. U hetta biwasite halda Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitini tilgha alghan.

Gérmaniye xewerliri toridin melum bolushiche, annalina xanim xitaydiki ziyaritining ikkinchi künide yeni 14- aprél küni xitay tashqi ishlar ministiri chin gang bilen ötküzgen axbarat élan qilish yighinida xitayning kishilik hoquq xatirisi heqqide söz achqanda keskin qilip: “ Xitaydiki puqralarning jem'iyetke arilishish da'irisi barghanséri tariyiwatidu, kishilik hoquqi ajizlap méngiwatidu. Uyghurlargha nisbeten buning némidin dérek béridighanliqi kishilik hoquq aliy komissarliqining doklatida éqi aq, qarisi qara halda nahayiti éniq yézilghan” dégen.

Annalina xanimning sözlirige xitay tashqi ishlar ministiri chin gang reddiye bergen. U, Uyghur élining mesilisining “Kishilik hoquq mesilisi emes, belki zorawanliqqa, térrorluqqa we bölgünchilikke qarshi turush mesilisi” ikenlikini ilgiri sürgen we “Bügünki künde, shinjangda ijtima'iy weziyet muqim, iqtisadi güllen'gen, milletler ittipaqlashqan bolup, xelq tinchliq we bext ichide yashaydu” dégen.

Chén gang yene, xitaydiki kishilik hoquqning chékiniwatqanliqi heqqidiki sözge bolsa, “ Her bir döletning özige xas ehwali, medeniyet we tarixi arqa körünüshi barliqini nezerde tutqanda dunyada kishilik hoquq mesilide birdek ölchem yoqlighini” ilgiri sürgen.

Halbuki, gérmaniye tashqi ishlar ministiri ba'érbok buninggha reddiye bérip, dunyada kishilik hoquqning “Ortaq ölchimi” barliqini otturigha qoyghan we uninggha b d t nizamnamisi we b d t kishilik hoquq ehdinamisini eslitip, b d t gha eza döletlerning bu ehdinamilerge qol qoyghanliqini tekitligen.

Gérmaniye tashqi ishlar ministiri annalina ba'érbokning xitaydiki ziyariti mezgilde kishilik hoquq mesiliside keskin pozitsiyesini namayan qilishi chet'ellerdiki Uyghurlarning alqishigha érishti. Dunya Uyghur qurultiyi bu heqte mexsus bayanat élan qildi. Dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa radiyomizgha  qilghan sözide “Gérmaniye tashqi ishlar ministirining Uyghurlar mesilisini biwasite tilgha élishi bizge ümid béridighan ehwal”, dédi. 

U sözide mundaq dédi: “ Ba'érbokning Uyghur mesilisini tilgha élishi bizni ümidlendürdi. Chünki aldinqi heptila firansiye prézidénti makron xitaygha bérip kishilik mesilisini pütünley nezerdin saqit qilghan hemde xitaygha yalwurghan pozitsiyede bolghanidi. Bu bizni qattiq ümidsizlendürgen. Biraq yawropa ittipaqidiki muhim ghol dölet gérmaniye bolsa xitaygha ochuq ipadide bolushi intayin muhim ehmiyetke ige. Démek, Uyghur mesilisidin xitay hökümitining atlap ötüp kételmeydighanliqini, kishilik hoquqtin ibaret qimmet qarashta ching turghan döletlerning yenila xitaygha bésim qilidighanliqining ipadisi”.

Xewerlerdin melum bolushiche, gérmaniye tashqi ishlar ministiri annalina xanim béyjinggha méngishtin ilgiriki sözliridimu xitayning teywen we ukra'ina mesilisidiki pozitsiyesige qattiq sözlerni qilghanidi. Biraq shundaq bolushigha qarimay, u xitay teripidin qizghin kütüwélin'ghan. U 14- aprél xitay tashqi ishlar ministiri chin gang bilen körüshkendin kéyin, shu yer waqti chüshtin kéyin emel jehette özidin yuqiri orunda turidighan xitay mu'awin bash ministiri xen jing bilenmu körüshken. 15- Aprél küni shenbe küni u yene xitayning tashqi ishlar boyiche eng yuqiri emeldari,  yeni, xitay kompartiyesi merkiziy komitéti tashqi ishlar  ishxanisining mudiri wang yi bilenmu körüshidiken.

 Gérmaniye xewerler tori bu heqtiki xewiride, annalina xanimning buninggha qarimay  xitaygha tenqidiy pozitsiyede bolushtin waz kechmigenlikini alahide tilgha alghan.

Dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa bolsa buni hazirqi gérmaniye hökümitining wezipige olturushtin awwalqi teyyarlighan protokoligha sadiq bolghanliqining ipadisi, dep bahalidi. U mundaq dédi:

“ Xitay hökümiti herxil usullar bilen gherb démokratiyesi we yawropa ittipaqini parchilashqa urunuwatqan peytte gérmaniyening bundaq pozitsiyede bolushi intayin muhim. Bu yéngi hökümetning protokolida Uyghur kishilik hoquqi mesilisinimu muhim kün tertiplirining biri qilip békitken. Mana bu, bu hökümetning bu protokolgha sadiq qalghanliqini körsitip béridu. Biz gérmaniye hökümitidin bundin kéyin Uyghur mesilide yenimu aktip bolup, Uyghurlargha munasiwetlik qanunlarni chiqirishini, amérikagha oxshash bu zulumni irqiy qirghinchiliq dep tonushini telep qilimiz”.

Gérmaniye tashqi ishlar ministiri annalina xanim yene, teywen mesilisidimu makronning eksiche intayin keskin söz qilghan bolup, u xitayni teywen arilidiki herbiy pa'aliyetlirini toxtitishqa chaqirghan. U sözide gérmaniye bilen yawropa ittipaqining bu mesilidiki meydanining birdeklikini tekitlep: “ Teywenning hazirqi halitining bir tereplik bolupmu zorawanliq wasitisi bilen özgertilishi biz yawropaliqlar üchün qobul qilghusiz” dégen we bu rayonda yüz bergüsi herqandaq urushning dunya üchün “Apet xaraktérlik aqiwiti” bolidighanliqini agahlandurghan.

Annalina xanim xitayni ukra'inagha tajawuz qilghan rusiyeni eyibleshke we uni bu urushni toxtitish roli oynashqa dewet qilghan.

Annalina xanimning bu qétimliq ziyaritidiki keskin pozitsiyeliri xelq'araliq axbaratlarningmu alqishigha érishken bolup, ular buning firansiye prézidénti makron bilen sélishturma bolghanliqini déyishmekte. 

Gérmaniyediki mérkartis xitay tetqiqatliri institutining tetqiqatchisi barbara pon'gratézning bizge déyishiche, gérmaniye hazir yéngi dewrdiki xitaygha yarisha xitay siyasiti turghuzup chiqishqa tirishmaqtiken. U élxétide mundaq dégen: “ Gérmaniye hökümiti hazir özining xitay heqqidiki tunji istratégiyesini tüzüp chiqmaqchi. U sel kéchikken bolsimu  hazirqi xitayning yer sharidiki yéngi roli we uning gérmaniye we yawropagha körsitidighan tesirini etrapliq bahalash üstide izdiniwatidu. Rusiyening ukra'inagha tajawuz qilishining türtkiside, gérmaniye meyli iqtisadiy, téxnika yaki tetqiqat hemkarliqi bolsun her jehette xitay siyasetlirini közdin kechürüshke bashlidi. Yawropa komitéti 2019-yili istratégiyelik pilanini élan qilghandin buyan, yawropa ittipaqiningmu xitaygha qaratqan siyasiti özgerdi. Ular xitayni tunji qétim sistémiliq riqabetchi, dep atidi”.

Barbara xanim sözide yene, hazirche gérmaniyening xitaygha qaritidighan siyasitide tüptin özgirish bolidu, dep qarighili bolmisimu emma ilgirikige qarighanda köprek tenqidiy haletke ötkenlikini qeyt qilghan.