Германийә химийә санаити магнатиниң корладики бирләшмә завутини тақиши тәләп қилинди

Корла иқтисадий вә техника тәрәққият районида “шинҗаң җуңтәй гуруһи мейке химийә санаити пай чәклик ширкити” ниң йилиға 100 миң тонна BDO ишләпчиқириш түриниң төтинчи басқучини тапшуруп бериш мурасими көрүнүши.2022-Йили 30-июл, корла

Германийәниң даңлиқ химийә санаәт магнатлиридин BASF ширкити 2016-йили 1-айда корладики иқтисадий-техника тәрәққият районида хитайниң “шинҗаң маркор химийә санаити чәклик ширкити” билән шериклишип пол силиқлиғуч, сир вә башқа ериткүчи мәһсулатларни ясашқа ишлитидиған химийәлик мадда бутанедиол (BDO) завутини ачқан. BASF Ширкити шу йили 7-айда “шинҗаң маркор химийә санаити чәклик ширкити” билән корла иқтисадий-техника тәрәққият районида йәнә сүний таланиң муһим хам әшяси болған химийәлик мадда (Poly THF) йәни политетраметилен ефир гликол (Polytetramethylene Ether Glycol) ишләпчиқириш завути қурғаниди. Лекин германийә сода гезити “Handelsblatt” ниң 5-ноябир елан қилған тәкшүрүш доклатида ашкарилинишичә, BASF ниң уйғур районидики шерики болған “шинҗаң маркор химийә санаити чәклик ширкити” хитай һөкүмитиниң уйғур районидики дөләт һамийлиқида йолға қоюп келиватқан уйғур әмгәк күчлирини йөткәш программиси билән зич бағлинишлиқ икән. Б д т ниң хәлқара әмгәк тәшкилати бу йилниң башлирида елан қилған доклатида, хитайниң намратлиқтин қутқузуш намидики мәзкур программисиниң кәмситиш характерлик һәм ишләмчиләрниң әркин ирадисигә бақмайдиғанлиқини илгири сүргән.

Германийә “Handelsblatt” гезитиниң қәйт қилишичә, әмәлийәттә BASF ширкитиниң уйғур районидики шерики болған “шинҗаң маркор химийә санаити чәклик ширкити” ниң бир қисим һәссидарлиқ һоқуқи хитайниң “җоңтәй гуруһи” вә униң тармақ ширкити болған “җоңтәй химийә ширкити” ниң игидарчилиқида икән. Германийәдики мәҗбурий әмгәкни чәкләш ‍органлириниң қәйт қилишичә, улар BASF ниң корлада завут қурушидин һәйран қалмиған болсиму, әмма униң германийә тәминләш зәнҗири қануниға әмәл қилиш мәҗбурийити бар икән.

“германийә әхлақлиқ пайчәкләр җәмийити” ниң анализчиси тилман масса 8-ноябир бу һәқтики зияритимизни қобул қилғанда мундақ деди: “биз бурун BASF ниң корладики бирләшмә завути кәлтүрүп чиқарған хәвпләрни оттуриға қойғанидуқ. Шуңа, бизниң узун йеңи тәкшүрүшимиздин мәлум болғанлар һәйран қаларлиқ әмәс. Лекин омуми җәһәттин биз BASF ниң бу ишни қайта көрүп чиқидиғанлиқини билдүрүшини қарши алимиз. Әмма улар буни (германийәниң) йеңи тәминләш зәнҗири қануниниң тәлипигә бинаән қиливатиду. Чүнки, қанунда улар мәҗбурий әмгәк хәвпиниң һәрқандақ шәписини туйған яки хәвәр тапқан һаман тәкшүрүш елип бериши керәк.”

Тилман массаниң қәйт қилишичә, BASF ширкити корладики завутиға аит мәсилиләрдә очуқ-ашкара болуши керәк. У, шундақтила бу ширкәтниң тәминләш зәнҗири қанунидики бәлгиләргә әмәл қилған қилмиғанлиқини бекитәләйдикән.

Тилман масса мундақ дәйду: “бизниң BASF ширкитидин тәләп қилидиғинимиз, уларниң немә иш қиливатқанлиқида очуқ-ашкара болушидур. ‛Handelsblatt‚ гезитиниң доклатидин қариғанда, улар бу йилниң башлирида ички тәкшүрүш елип берип, һечқандақ нәрсә байқимиған. Әмди йәнә бир қетим ташқи тәкшүрүш елип бармақчи икәнликини билдүргән болсиму, әмма тәкшүрүш қилидиған мупәттиш ширкитиниң исмини бәрмигән. Биз униң очуқ-ашкара болуши вә елип бармақчи болған тәкшүрүш нәтиҗисини ашкара елан қилишни тәләп қилимиз. Шуниңдила биз уларниң бәлгилимигә әмәл қилған-қилмиғанлиқини қарар қилалаймиз.”

Лекин BASF ширкити 8-ноябир мухбиримизға әвәткән язма баянатида “шинҗаң райониниң вәзийитидин хәвәрдар” икәнликини, “шинҗаң маркор химийә санаити чәклик ширкити” билән шериклишип қурған корладики завутиға қарита 2019 вә 2020-йиллири, шундақла бу йилниң башлирида елип барған тәкшүрүшләрниң һечбиридә, мәҗбурий әмгәк яки башқа кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә аит дәлилләрниң байқалмиғанлиқини ейтқан. Баянатта тәкитлинишичә, мәзкур ширкәт “корладики шерик карханисиниң мал тәминлигүчилиригә қарита қанун яр бәргән даиридә арқа көрүнүшини қәрәллик тәкшүрмәктә, буниңға параллел рәвиштә тәминләш зәнҗириниң очуқ-ашкара болушини тәдриҗий яхшилаш үчүн тәдбирләрни алмақта” икән.

Баянатта мундақ дейилгән: “җоңтәй горуһиниң америка ‛уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни‚да қара тизимликкә киргүзүлүши, BASF ширкити һазирқи корладики шерик карханисиниң аз бир қисим һәссидарлиқ һоқуқиға игә болуштәк вәзийәттә, BASF ниң корладики бирләшмә карханилириниң мәһсулатлириға һечқандақ қануний тәсир көрсәтмәйду. Мәйли қануний тәсир болушидин қәтийнәзәр, биз шинҗаңдики әһвалға қарита, қәрәллик һалда очуқ-ашкара болуш тәдбирлирини қанат яйдурмақтимиз. Бу шерик кархана вә униң пайчеклириниму өз ичигә алмақта”.

Баянатта қәйт қилинишичә, җоңтәй гуруһи BASF ширкитиниң корладики карханисиға шерик болған “шинҗаң маркор химийә санаити чәклик ширкити” ниң аз бир қисмиға васитилик һәссидар болуп, шерик карханиниң 50 пирсәнттин артуқ пай чеки башқа бир қанчә мәбләғ салғучиниң иликидә икән. Баянатта: “биз бирләшмә карханимизниң шериклиридин ‛маркор химийә санаити чәклик ширкити‚, җоңтәй гуруһи вә корла иқтисадий-техника тәрәққият райони билән қәрәллик учришип, тәминләш зәнҗиридә очуқ ашкара болушни давамлиқ өстүрүп меңиватимиз” дейилгән.

Лекин гемранийәдики кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң қаришичә, BASF ширкити волкисвагенға охшашла мәсилидин өзини қачурмақтикән.

“германийә тәһдит астидики хәлқләр җәмийити” ниң ирқий қирғинчилиқ ишлириға мәсул директори һанно шедлер 8-ноябир бу һәқтики зияритимизни қобул қилип мундақ деди: “бу ширкәтләр шәрқий түркистан яки шинҗаңдин чиқип кетишниң орниға, ‍өзи дуч кәлгән қийинчилиққа җаваб бериштин қачмақта. Улар паалийитини һәссиләп ашурмақта. Биз шәрқий түркистан яки шинҗаңни тәтқиқ қилидиған мутәхәссисләрдин районниң содисиниң һәссиләп ашқанлиқини, йеқинқи вақитниң өзидила 47 пирсәнт артқанлиқини билдуқ. Ениқки, шинҗаңда уйғур мәҗбурий әмгәк күчлирини ишлитиватқан хитай ширкәтлири билән сода қиливатқан бу карханилар техиму көп әйибләшләргә учрайду. BASF Ширкитиниң волкисвагенға охшашла өзини ақлиши мени һәйран қалдурмиди.”

Һанно шәдлерниң қәйт қилишичә, BASF ширкити райондики шерик карханисиға қарита тәкшүрүш елип баридиғанлиқини қәйт қилған болсиму, районниң мәвҗут вәзийити һәққидә һәқиқий рәвиштики бир тәкшүрүшниң мумкинчилики йоқ икән.

Һанно шәдлер мундақ дәйду: “бу йәрдә һәқиқий рәвиштики бир ташқи тәкшүрүш елип бериш мумкинчилики йоқ. Чүнки, бу районда мустәқил тәптиш елип бериш мумкинчилики мәвҗут әмәс. Биз волкисвагенниң тәкшүрүш елип беришни елан қилғанлиқини билимиз. Мениңчә бу ширкәтләр шуни билиши керәк, улар кишиләрни җаза лагерлирини қурған, узун муддәтлик қамақ җазалириға һөкүм қиливатқан, аилиләрни парчилиған вә мәҗбури әмгәккә тутуватқан бир система билән һәпилишиду. Шуңа, сизниң бу системидин қечиш мүмкинчиликиңиз йоқ. Бу системидин қечишниң бирдин-бир йоли бу райондин чиқип кетиштур.”

“явропа асаси қанун вә кишилик һоқуқ мәркизи” бу йил яз айлирида “германийә әхлақлиқ пайчекләр җәмийити” вә “дуня уйғур қурултийи “билән бирлишип, германийәниң мирсидес-бенз, BMW вә волкисваген ширкәтлириниң хитайдики тәминлигүчилирини уйғур мәҗбурий әмгикигә четишлиқ, дәп әрз қилған. Германийә федератсийә иқтисад вә експорт контрол идариси бу әрзни қобул қилғаниди. “явропа асаси қанун вә кишилик һоқуқ мәркизи” ниң адвокати Kloe Bailey клоә баиләй ниң қәйт қилишичә, уйғур районидики мәҗбурий әмгәкниң көлими интайин чоң болуп, райондики һәрқандақ ширкәтниң униңға четилиш хәвпи мәвҗут икән.

Клойе бәлей 8-ноябир мухбиримизға әвәткән язма инкасида мундақ дәйду: “уйғур районида йүз бериватқан мәҗбурий әмгәкниң көлими шунчилик чоң, бу районда мәшғулат қилидиған яки бу районға җайлашқан завутлардин тәминлинидиған һәрқандақ ширкәт, униң тәминләш зәнҗиридә йүз бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә дуч келиду. Бу шерик карханиларниму өз ичигә ‍алиду.”

Клойе бәйлейниң көрситишичә, әгәр ширкәтләр мувапиқ тәдбир алмиса, германийә тәминләш зәнҗири қануниниң җазасиға учраш хәвпигә дуч келидикән. Клойе бәйлей мундақ дәйду: “ширкәтләр хәвпни байқаш, униң алдини елиш вә хаталиқни түзитиш үчүн мувапиқ тәдбир қолланмиса, бизниң йеқинда германийә аптомобил санаитини әрз қилғинимизға охшаш германийә тәминләш зәнҗири қануниниң җавабкарлиқиға тартилиш хәвпидә қалиду.”

“германийә әхлақлиқ пайчекләр җәмийити” дики тилман массаниң қаришичә, BASF ширкитиниң корладики завутиға қарита “ташқи тәкшүрүш елип беримиз” дегини үнүмлүк бир тәдбир әмәс икән. У йәнә германийә тәминләш зәнҗири қанунини карға кәлмиди, дейишкә балдурлуқ қилсиму, әмма бу қанунни американиң қануниға селиштурғанда бәзи аҗизлиқлириниң барлиқини билдүрди.

Тилман масса: “бу мәсилидә ташқи тәкшүрүш елип баримиз дегини ақмайдиған йол. Бу үнүмлүк бир тәдбир әмәс. Мәзкур районниң мәвҗут шараитидин алғанда ширкәтләрниң чекинип чиқиши әң мәсулийәтчанлиқ һесаблиниду. Мән германийәниң тәминләш зәнҗири қанунини пүтүнләй карға кәлмиди, дейишкә техи балдурлуқ қилиду. Лекин биз униң бәзи аҗизлиқлириниму көрүватимиз. Чүнки, бу қанун американиң ембарго қануниға ‍охшаш байқут қилиш чәк-чегриси бәк ениқ әмәс” дәп көрсәтти.

Америка ана вәтән бихәтәрлики министирлиқи техи йеқиндила “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” ға асасән, уйғур районидики 3 ширкәтни өзиниң қара тизимликигә киргүзгән. Бу ширкәтләрниң бири “шинҗаң җоңтәй гуруһи” болуп, униң мәһсулатлириниң америкаға кириши чәкләнгән. Буниң билән “җоңтәй гуруһи” америка ана вәтән бихәтәрлики министирлиқиниң қара тизимликидики “уйғур мусулманлирини вә башқа аз санлиқ милләтләрни мәҗбурий әмгәккә селишқа қатнашқан” 27 ширкәтниң бири болған.