Gérmaniyelik seyyah kristof réhagning Uyghur diyaridiki piyade sayahiti (3)

Kirstof réhag: “Xitay hökümitige sadaqet bilen xizmet qiliwatqan Uyghurlarnimu kördüm”

Gérmaniyelik seyyah kristof réhag (Chiristoph Rehage) radiyomiz bilen ötküzgen aldinqi ikki qétimliq söhbette, 2007-yilidin 2016-yilliri ariliqida béyjingdin gérmaniyege piyade qaytish sepiride, xitayning teshwiqatlirigha oxshimaydighan Uyghurlarni körgenlikini chongqur séghinish ichide eslep ötken idi.

Söhbitimizning bügünki qismida, kristof réhag ependi Uyghur diyaridiki sepiri jeryanida, xitay hökümitini himaye qilidighan we bu hökümetning emir-permanlirini cheksiz sadaqet bilen orundawatqan yene bir türküm Uyghurlarnimu körgenlikini anglatti. U yene xitay hökümiti teripidin mustemlike qilin'ghan bu zéminda xitay hökümitige sadaqet bilen ishleydighan kishilerningla yaxshi kün kechüridighanliqini hés qilip yetkenlikini bildürdi.

Kristof rihag ependi aldi bilen özining Uyghur diyarigha kelgendin kéyin, bu yerdiki köchmen xitaylar bilen yerlik xelqler heqqidiki ilgiriki qarashlirida özgirish bolghanliqini töwendikidek bayan qildi:

“Men ilgiri xitaylar shinjanggha barghandin kéyin ularning hemmisi dégüdek özini nahayiti chong tutidu dep bilettim. Méning nezerimde ular mustemlikichi millet bolghachqa, ularda özini yuquri orun'gha qoyudighan we rahet yashaydighan kishiler keypiyat mewjut dep bilettim. Shexsiy tesewwurumda Uyghurlarla emes, u yerdiki qazaqlar we bashqa milletlerningmu orni töwen, ular rahetsiz yashaydu dep bilettim. Emma men u yerge barghandin kéyin, bu ehwalning mutleq undaq emeslikinimu hés qildim. Bir qisim Uyghurlar intayin yaxshi yashaydiken. Ular manga bu hakimiyet bilen hemkarliq ornitiwalghandek, bu hakimiyetke maslishiwatqandek bilindi. Men körgen hökümet kadirliri yaki saqchilar bolsun, manga ular bu hakimiyetni intayin qollaydighandek köründi.”

U seper jeryanida, saqchilar teripidin tekshürüshke yoluqqan bir kechmishini töwendikidek hikaye qildi: “Bir qétim men shinjangda saqchilar teripidin tutuwélindim. Shu chaghda bezi kichik ixtilaplar yüz bergen idi. Ulargha qilghan qopal mu'amilem seweblik ular méni tutqun qilip, bir méhmanxanigha solap qoydi. Méning barliq höjjet we nersilirimni tekshürimiz dep élip kétishti. Méni tekshürgüchilerning biri xitay, yene biri Uyghur idi. Ular qarimaqqa yuquri derijilik saqchilardek qilatti.”

Kristof réhag ependining bildürüshiche, u deslep özini tekshürüshke kelgen Uyghur saqchini körgende uni özige yardem qilidu, dep ümid qilghan bolsimu, emma emeliyette ishlar pütünley eksiche bolghan iken.

U mundaq dédi: “Eyni chaghda men Uyghur saqchini körginimde, u manga yardem qilarmu, héch bolmisa manga biraz yumshaqraq mu'amilide bolarmu dep ümidlen'gen idim. Men könglümde bir chet ellik bolush süpitim bilen ularning yérige keldim, ularning hakimiyet sistémisining yaxshi bolmighan bir teripi bilen uchrashtim, men ularning saqchilirining chishigha tégip qoydum, shunga ular méni tutqun qildi, dep oylaytim. U Uyghur saqchini manga yumshaqraq we yaxshiraq mu'amile qilidu, dep ümid qilghan idim. Emma emeliyette undaq bolmidi! umu bashqilargha oxshashla qopal we rehimsiz idi. Men shu chaghdila, ‛he ishlar eslide mundaq ikende‚ dep qoydum. Könglümde bolsa, ‛sen bir Uyghur turuqluq, shundaq qilamsen?‚ dégen oy kechken idi. Bu méning eyni chaghdiki közitishim idi.”

Kristof réhag ependi özining bir chet ellik bolush süpiti bilen xitaylar teripidin bésiwélin'ghan bu zéminda bu yerlik kishilerning xitay hökümitige bolghan bu qeder sadaqitidin heyran qalghanliqini we buni qobul qilalmighanliqini töwendikidek ipadilidi:

“Men bir chet ellik bolush süpitim bilen bu qilmishlarni taza chüshinelmidim. Men ularni körginimde, ‛sen bu hakimiyetni mushundaq qollighan waqtingda, öz millitingdin yüz örügen bolmamsen, shundaqmu?‚ dégen héssyatta boldum.”

Kristof réhag ependi, béyjingdin gérmaniyege piyade qaytish sepiri heqqide ishlen'gen “Uzun yol” namliq köp qisimliq programmisida, “Xitay ichidiki sepirimde gherbke mangghanséri, manga bolghan tekshürüshler chingip bardi. 2007-2008-Yillardin kéyinki seperlirimde, siyasiy weziyet téximu chingip ketti” dep teswirligen idi.

Programmimizning kéyinki qisimliri dawamliq diqqitinglarda bolidu.