Түркийәниң измир көчмәнләр мәркизидә ғайиб болған уйғур аялиниң ақивити әндишә қозғимақта

Мухбиримиз әркин
2021.09.07
Түркийәдики уйғурлар хитайниң қара қолидин әндишә қилмақта
Yettesu

Түркийәдә яшаватқан абдурусул тунияз измир шәһиридики көчмәнләр мәркизидә тутуп туруқлуқ аниси қуванхан һәмзи билән ахирқи қетим 2019-йили 6-айниң 28-күни телефонда сөзләшкән болуп, бу униң аниси билән ахирқи қетим сөзлишиши болуп қалған.

У шуниңдин тартип анисидин қайта хәвәр алалмиған. Абдурусул туниязниң ейтишичә, у адвокат тутуп икки йилдин бери анисиниң ақивитини сүрүштүрүп түркийә әдлийә тармақлириға әрз қилған болсиму, бирақ мәйли измир көчмәнләр идариси болсун, мәйли измирдики сот мәһкимиси болсун, бундақ бир аялниң измир көчмәнләр мәркизигә соланғанлиқини рәт қилған.

Һәтта у түркийә асаси қанун сот мәһкимисигә әрз қилған болсиму, бирақ асаси қанун мәһкимиси йеқинда униң әрзини қобул қилишни рәт қилған. Бу сот мәһкимиси униң әрзиниң немә үчүн рәт қилинғанлиқиғиму һечқандақ чүшәнчә бәрмигән. Измир вилайәтлик көчмәнләр башқуруш идарисиниң 2019-йили 9-айда униң адвокатиға әвәткән җаваб хетидә, “мәркизимиздә абдурусул тунияз исимлик чәтәлликниң аниси болған қуванхан һәмзи исимлик чәтәллик йоқ” дәп көрситилгән.

Лекин абдурусул туниязниң ейтишичә, униңда анисини измир көчмәнләр мәркизиниң солиғанғанлиқи, униң көчмәнләр мәркизидин абдурусулға телефон қилинғанлиқиға аит дәлилләр бар икән. У өткән һәптә бу һәқтики зияритимизни қобул қилип, анисиниң ғайиб болушиға алақидар тәпсилатларни биз билән ортақлашти. Униң ейтишичә, қуванхан һәмзи улар ахирқи қетим телефон сөзләшкән 28-июн күни көчмәнләр мәркизидин ғайиб болған болуп, у анисиниң ғайиб болғанлиқидин бир һәптә кейин хәвәр тапқан.

Абдурусул анисиниң 2019-йили 6-айниң 31-күни таҗикистан арқилиқ хитайға қайтурулған зиннәтгүл турсун қатарлиқ төт уйғурниң қатарида икәнликини билдүрди. Униң ейтишичә, даириләр униңға қуванхан һәмзи исимлик бирсиниң йоқлуқини ейтқан болсиму, лекин униң адвокатиға ғәйрий рәсмий қанал арқилиқ қуванхан һәмзиниң таҗикистанға қайтурулғанлиқини билдүргән.

Зиннәтгүл турсунму илгири икки пәрзәнти билән измирдики көчмәнләр мәркизидә тутуп турулған шундақла һәр иккилиси түркийәниң һатай вилайитидә тутқун қилинип, измирдики көчмәнләр мәркизигә елип келингән. Зиннәтгүл турсунниң 2019-йили 31-июн күни таҗикистан пуқраси, дегән қалпақ билән дүшәнбигә йолға селинғанлиқи, хитай сақчилириниң уни дүшәнбә айродромида өткүзүвелип ғулҗиға елип кәткәнлики мәлум. Радийомиз өткән йили зиннәтгүлниң түрмидә өлгәнлики, икки пәрзәнтигә уруқ-туғқанлириниң қараватқанлиқини дәлиллигән.

Түркийәдики уйғур мусапирлар мәсилисигә арилишип келиватқан атақлиқ адвокат, түркийә һаҗи байрам вәли университетиниң қанун профессори иляс доған әпәнди 7-сентәбир зияритимизни қобул қилип, мәзкур әрзниң конкрет тәпсилати тоғрисида бир немә дейәлмәйдиғанлиқи, бирақ бу әрзни явропа инсан һәқлири мәһкимисигә сунуш пурсити барлиқини билдүрди. Униң ейтишичә, буниң үчүн униң вақит қәрәли интайин муһим икән.

Профессор иляс доған мундақ деди: “буниң вақит қәрәли бар. Вақит қәрәли бир күн өтүп кәтсә һечнемә қилалмайсиз. Көчмәнләр мәркизиниң инкар қилиши муһим әмәс. Муһими явропа инсан һәқлири мәһкимиси қайил боламду-йоқ. Буниң үчүн униңға тәйярлиқ қилиш керәк. Биз бу мәсилиниң мутәхәссиси. Бундақ делоларда адвокатлар кишиләр билән сөзлишиши, шуниңға қарита дәлил топлишимиз керәкки, һәқлиқ икәнлики оттуриға чиқсун. Бу әһвалда бу кишиниң аилиси һечболмиса түркийә дөлитидин юқири миқдарда роһий зиян төлими болсиму алалайду”.

Иляс доғанниң ейтишичә, дөләт өзиниң қилмишни инкар қилсиму, лекин бу хил делолар дөләтниң бу хил хаталиқни қайта садир қилишиниң алдини елиш ролини ойнайдикән.

Иляс доған мундақ деди: “дөләт инкар қиливатидиғу, инкар қилсун муһим әмәс. Йеңидин әрз қилиниду, шуниң билән асаси қанун сот мәһкимиси вә явропа инсан һәқлири сот мәһкимисигә әрз сунулиду. Нәтиҗидә дөләтниң хаталиқи намаян қилиниду. Бу хил әрзләр дөләт бундақ хаталиқни қайта садир қилмисун, дәп елип берилиду. Адәм өткүзүп берилип, өлди яки һаятини ахирлаштурди. Бирақ һечболмиса униңға охшаш зиянкәшлик намзати болған кишиләрниң охшаш ақивәткә қелишиниң алди елинған болиду”.

Лекин түркийә һөкүмити һазирға қәдәр һечқандақ бир уйғурни хитайға қайтуруп бақмиғанлиқини илгири сүрүп кәлди. Түркийә ички ишлар министири сулайман сойлу илгири түркийәниң “һечкимни тән җазаси яки кишилик һоқуқи дәпсәндә қилишқа учрайдиған бир дөләткә қайтуруп бақмиғанлиқи” ни билдүргән. Кейинрәк түркийә көчмәнләр баш идариси “өзини хитай пуқраси зиннәтгүл турсун, дәп тонуштурған бири” ниң таҗикистан пуқраси икәнлики, униң йолдиши вә икки пәрзәнти билән таҗикистанға қайтурулғанлиқини ейтқан.

Бу вәқә әйни вақитта зор ғулғула қозғап, түркийәдики уйғур мусапирлириниң бихәтәрлики әндишә яратқан иди. Профессор иляс доған, түркийә қанунлирида һәрқандақ бир кишиниң қайтуруп берилсә, зулумға учраш хәвпи юқири болса, униң қайтурулуши чәклинидиғанлиқи, шуңа уйғурларни қайтурушниң асаси қанун вә мунасивәтлик қанунларға хилап икәнликини билдүрди.

У мундақ дәйду: “бизниң қанунлиримизда бир кишиниң қайтуруп берилсә зулумға учраш еһтималлиқи юқири болса, униң қайтурулуп берилиши чәклиниду. Бизниң қанун системимиз мана мушундақ. Шуңа адәттики әһвалда хитайға қайтуруп берилгән бир уйғурниң тән җазаси вә зулумға учраш еһтималлиқи бәк юқири. Шу түпәйли уларниң қайтурулуши асаси қанун вә қанунлиримизға хилап. Әгәр хитайда адәм өлтүрүштәк җинайи ишларға арилашқан болса, пәқәт шу җинайәт билән сотлиниш шәрти астида қайтурулуши мумкин”

Мәлум болушичә, икки пәрзәнтниң аниси болған қуванхан һәмзи оғли абдурусул билән түркийәгә 2016-йили чиққан. Абдурусул балиларниң кичики болуп, униң дадиси у кичик вақтида түгәп кәткәникән. Униң акиси ясин тунияз 2012-йили 19 йешида “дөләтни парчилашқа урунуш” җинайити билән қолға елинип, 14 йиллиқ кесиветилгән. Қуванхан билән абдурусул 2016-йили түркийәгә маңғанда ясин тунияз хитайниң шихудики түрмисидә қамақ җазасини өтәватқаникән.

Абдурусул тунияз, нөвәттә я измир көчмәнләр мәркизидә ғайиб болған анисиниң тәқдиридин яки шиху түрмисидики акисиниң әһвалидин хәвәр алалмайватқанлиқини билдүрди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.