Rabiyxan memetning hékayisi we ghayib bolghan 1 milyon Uyghur nopusi

27-Dékabir “Shixu'a agéntliqi” ning gérmanche tor sehipiside “Shinjangdin kelgen sada: bir Uyghur a'ilisi, töt ewladning ösüp yétilishi” namliq bir ziyaret xatirisi élan qilindi. Bu ziyaret xatirisida ürümchide yashaydighan 100 yashliq rabiyxan memetning késel bolup qélip, “Partiyening ghemxorluqi” bilen doxturxanigha apirip dawalan'ghanliqi, 65 a'ile ezasi bolghan bu jemetning “Güldek yashawatqan” liqi bash téma qilin'ghan bolsimu, asasiy algha sürülgen idiye “Uyghur nopusining tereqqiyati” bilen 1949-yili xitay kommunistliri bu tupraqni ishghal qilghandin kéyin barliqqa kelgen “Alemshumul özgirishler” bolghan idi.

Ziyaret xatirisida 1949-yilidin ilgiri Uyghur diyarida jem'iy 696 karwatliq 54 dawalash orgini barliqi, yéngi tughulghan her 1000 bowaqtin 400 nepirining ölüp kétidighanliqi, 1949-yilidin ilgiri Uyghurlarning otturiche ömür körüsh nisbiti 30 yashqimu yetmeydighanliqi, lékin 2019-yiligha kelgende otturiche ömür körüsh nisbitining yüksélip 74.7 Yashqa yetkenliki, 1953-yilidiki Uyghurlarning nopusi 3 milyon 607 ming 600 bolghan bolsa, 2020-yiligha kelgende köpiyip 11 milyon 624 ming 300 ge örligenliki rabiyxan memetning hékayisige maslasturulup bayan qilin'ghan.

Halbuki, Uyghurlarning omumiy nopusi toghrisidiki bu sanliq melumat del mushu “Shixu'a agéntliqi” ning tor sehipiside xitay hökümiti bundin ilgiri élan qilghan melumatlarni tüptin inkar qilghan. Mesilen, 2021-yili 2-ayning 4-küni “Shixu'a agéntliqi” ning tor sehipiside élan qilin'ghan “Shinjang mesilisige munasiwetlik yalghanchiliq we heqiqet” namliq hökümet höjjitide mundaq bayan qilinidu: “Yéqinqi yillardin buyan, shinjangdiki Uyghurlarning nopusi dawamliq köpeydi. 2010-Yilidin 2018-yilighiche Uyghurlarning nopusi eslidiki 10 milyon 171 ming 500 din 12 milyon 718 ming 400 ge köpeydi, 2 milyon 546 ming 900 nopus qoshulup, örlesh nisbiti 25. 04 Pirsentke yetti. Uyghurlar nopusining éshish nisbiti pütün shinjangning 13, 99 pirsentlik éshish nisbitidin yuqiri bolupla qalmay, barliq azsanliq milletlerning 22, 14 pirsentlik éshish nisbitidinmu yuqiri, hetta xenzularning 2 pirsentlik éshish nisbitidinmu yuquri.”

Xitay hökümiti yuquriqi sanliq melumatni amérikaning sabiq tashqiy ishlar ministéri mayk pompéyu 2021-yili 19-yanwar xitay zulumini “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep jakarlighandin kéyin, mayk pompéyugha zerbe bérish üchün élan qilghan hökümet höjjitide qollan'ghan. Emma buningdin ilgiri, oxshash sanliq melumatni xitayning zuwani bolghan “Xelq géziti” mu élan qilghan idi. Mesilen, “Xelq géziti” de 1-ayning 7-küni élan qilin'ghan “Shinjang rayonidiki nopusning özgirish ehwalliri toghrisida analiz doklati” namliq doklattimu Uyghurlarning nopusi “12 Milyon 718 ming 400” dep élan'ghan. “Shinjang tereqqiyat tetqiqat merkizi” ning melumatlirimu oxshash. Eger xitay hakimiyiti hazir teshwiq qiliwatqan “Uyghurlarning nopusi 11 milyon 624 ming 300” dégen san bilen yuqurida qollan'ghan sanni öz'ara sélishtursa, ariliqta 1 milyon 94 ming kishilik nopus perqi kélip chiqidu. U halda, “Bu 1 milyon 90 mingdin artuq Uyghur qandaq ghayib bolup ketti?” dégen so'al tebi'iy peyda bolidu.

Melum bolghinidek, doktur adriyan zénz mana mushundaq xitay menbeliridiki pakitlarni asas qilip turup, xitay hakimiyitining Uyghurlar üstidin nopus qirghinchiliqi yürgüziwatqanliqini, xelq'ara ehdinamilerge köre, buning mahiyette “Irqiy qirghinchiliq” bolidighanliqini delilligen, “Uyghur sot kollégiyesi” mu mushu xil deliller asasida bu yil 9-dékabir küni londunda “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” hökümini chiqarghan idi. Biraq xitay hakimiyiti tönügünki sözlirini bügün inkar qilip, 1 milyondin artuq Uyghur nopusini yoqqa chiqirishni özining ichkiy teshwiqat wastilirida dawamlashturupla qalmastin, chet elge qaritilghan teshwiqatliridimu izchil bazargha salmaqta. Bu xitayning xelq'aragha “Ghayip bolghan 1 milyon Uyghur nopusi” ni untuldurush üchün qolliniwatqan bir taktékisimu?

“Uyghur edliyesi arxip ambiri” ning mes'uli, norwégiye Uyghur komitétining re'isi, d u q uchur teshwiqat merkizining mudiri bextiyar ömer ependi bu heqte toxtalghanda, sherqiy türkistanning tarixtin buyan ottura asiyadiki uzun ömür körüsh cholpanliri köp chiqidighan bir rayon bolghanliqini, bu ziyaret xatiriside xitayning “1949-Yilidin ilgiri Uyghurlarning otturiche ömür körüsh nisbiti 30 yashqimu yetmeyti” dégen sözining yalghanliqini, xitayning herqandaq sahediki sanliq melumatlirigha ishen'gili bolmaydighanliqini, chünki xitay hakimiyitining sanliq melumatlarni ihtiyajigha qarap özgertip turidighanliqini tilgha aldi. Uning bildürishiche, xitayning 1 milyondin artuq Uyghur nopusini kem körsitishi, sherqiy türkistanda heqiqetenmu irqiy qirghinchiliqning dawamlishiwatqanliqini ispatlap béridiken.

“Shinjangdin kelgen sada: bir Uyghur a'ilisi, töt ewladning ösüp yétilishi” namliq ziyaret xatirisining gérmanche tilda tarqilishining gérmanlarni aldash we sherqiy türkistandiki zulumni, jaza lagérlirini gérmaniye xelqidin yoshurushni meqset qilghanliqini ilgiri sürgen gérmaniyediki Uyghur ziyaliysi méhriban xanim, xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan basturush we irqiy qirghinchiliqlirigha bu xil teshwiqatlar bilen chapan yépish meqsitige yitelmeydighanliqini tekitlidi.