Gherb mutexessisliri xitaygha dadil taqabil turalaydighan küchlük bir yawropaning mewjut bolushini teshebbus qilishmaqta

Gérmaniyening “Bawariye” namliq herbiy paraxotining amérika, hindistan, yaponiye we koréyening xitaygha qarshi birleshme manéwirigha qatnishish üchün jenubiy xitay déngizigha qarap yolgha chiqishi gérmaniye metbu'atlirida küchlük talash-tartishlargha seweb bolmaqta idi. Mushundaq bir chaghda oksford uniwérsitétining proféssori antoniy kalligé gérmaniyede neshrdin chiqidighan “Dunya” gézitide 2-awghust “Eger gherb sherqqe tayinip qalghanda” namliq maqalini élan qilip, gérmaniyening xitaygha qarshi yenimu dadil qedem élishini telep qildi.

Maqalida anjila mérkil hökümitining xitaygha qarshi pozitsiyeside tewrinish barliqi, milyonlighan Uyghurlar uchrawatqan zulumgha, xongkongdiki kishilik hoquq depsendichilikige we teywen'ge bolghan tehditke izchil sel qarap kéliwatqanliqi, V W gha oxshash xelq'araliq chong shirketlerning hélihem Uyghurlarning mejburiy emgikidin nepke érishiwatqanliqi tenqidlen'gendin kéyin, yéngidin saylam arqiliq wujudqa chiqidighan gérmaniye hökümitining keskin bir xitay siyasitini berpa qilishi, bu arqiliq yawropa ittipaqining tashqi siyasitige tesir körsitishi telep qilin'ghan.

3-Awghust gérmaniyelik tarixchi we siyasetchi proféssor tiyo zommér “Zaman” gézitide élan qilin'ghan “Gherb xitaygha qarshi bir meydanni tépishi kérek” namliq maqalisidimu hazirqi jiddiy siyasiy weziyette xitaygha qarshi küchlük bir yawropaning qed kötürüp turushining zörüriyetlirini bayan qilghan.

Maqale mundaq jümliler bilen bashlinidu: “Mustebitlikning démokratiyege qarshi urushida, xitayning yéngidin qolgha keltürmekchi bolghan hökümranliq orni washin'gtonning qet'iy iradisi bilen toqunushup qaldi, shi jinpingning chégra belgilesh qara niyiti cheklimige uchridi”. “Jow baydénning xitay siyasitining trampningkidin mahiyetlik bir perqi yoq. Umu tor üsküniliri bilen teminleydighan xu'awéygha oxshash téxnika shirketliri bilen hemkarlishishni chekleshni dawamlashturdi we téximu kücheytti. Xitay emeldarlirigha qarita jaza yürgüzdi, Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq eyibnamisini qollidi. Tramp we uning tashqi ishlar ministiri mayik pompiyogha oxshashla xitay xelq jumhuriyiti bilen bolghan munasiwettin yiraqlashti. Mustebit xitay hakimiyitining hemmige hökümranliq qilish urunushini, shi jinpingning dunyagha xoja bolush qara niyitini berbat qildi”.

Maqalida yene mundaq ibarilerge orun bérilidu: “Xitayning teshwiqat apparatliri he dep shi jinpingning ‛sherq yükselmekte, gherb chökmekte‚ dégen sepsetisini bazargha séliwatqan bir chaghda, alyaskida mart éyida tarixiy bir uchurushush bolup ötti. Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkin xitay siyasiy byurosining ezasi yang ji'échi we xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen bir meydan layda pomidaqlishish jéngi élip bardi. Antoniy bilinkén xitayning jinayetlirini yüzige saldi, amérikaning xitaygha deydighanlirining hemmisini dédi: xongkongdiki kishilik hoquq depsendichiliki, shinjangdiki Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan basturush, teywen'ge qaritilghan tehdit, amérikagha qarita élip bériwatqan tor hujumi, shundaqla amérikining ittipaqdashliri duch kéliwatqan iqtisadiy bésim. Bularning hemmisi yersharining muqimliqigha kapaletlik qilidighan xelq'araliq tertiplerge nisbeten tehdit. Bular hergizmu xitayning ichki ishliri emes”.

“Gherb xitaygha qarshi bir meydanni tépishi kérek” namliq maqalida yene, yéqinda tyenjinde élip bérilghan amérika-xitay söhbitiningmu meghlubiyet bilen axirlashqanliqi, ikki terep munasiwitining tarixtiki eng töwen nuqtigha chüshkenliki tilgha élinip, pat arida yüz béridighan xitay bilen gherb otturisidiki tor urushidin yawropaliqlarningmu chette qalmaydighanliqi, yawropaliqlarning xitaygha qarshi choqum éniq bir pozitsiyeni belgilishining waqti kelgenliki, démokratik döletlerning menpe'et toqunushliri qaysi derijide bolushidin qet'iy nezer, xitay mustebit hakimiyitige taqabil turush üchün birlishishke éhtiyaji barliqi, buning heqiqiy bir siyasiy tallash ikenliki tekitlen'gen.

Xitay bilen bolghan munasiwetni qaytidin oylishish we xitaydin yiraqlishish chuqanlirining gérmaniyede barghanséri küchiyiwatqanliqini eskertken weziyet analizchisi enwer ehmet ependi bu heqte toxtalghanda, gérmaniyediki kishilik hoquq organlirining axbarat wastilirida birqisim gérmaniye shirketlirini xitaydin chékinip chiqishqa dewet qiliwatqanliqini tilgha aldi.

Yéqinqi mezgillerdin buyan yawropa metbu'atlirida xitay tehditige munasiwetlik munaziriler küchiyip xitayning balqan yérim ariligha uzarghan qoli, sherqiy we ottura yawropadiki tesiri, shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilatining xitayning tehditlirige taqabil turush iqtidari, yawropa ittipaqining okyan halqighan tashqi siyasetlerni békitish qatarliq zor mesililerge a'it analizlar barghanséri köpeymekte.