Gheyur qurban: “1-Öktebir xitaylar üchün bayram, Uyghurlar üchün matemdur”

10-Ayning 1-küni xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 75 yilliqi ichkiy xitayda we uning mustemlikisi astidiki rayonlarda türlük usullarda tebriklen'gen bolsimu, emma muhajirettiki Uyghur we tibetler bu künni “Matem küni” dep atap, xitaygha qarshi naraziliq namayishliri ötküzgen. Chet ellerdiki taratqularda bu heqte mexsus maqaliler élan qilinip, xitay mustemlikisi astidiki 75 yilliq asaret qattiq eyiblen'gen.

D u q bérlin ishxanisining mudiri gheyur qurbanning “Xitaylar üchün shérin chüsh, bashqilar üchün qabahetlik chüsh” namliq maqalisi 2-öktebir küni gérmaniye axbarat qanalliridin “Üstel médiya” (Table Media) namliq tor sehipiside élan qilin'ghan. Maqale mundaq jümle bilen bashlan'ghan: “Xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 75 yilliq xatire künini xitay kommunistik partiyesi xitaylarning birlik we iqtisadiy tereqqiyat arzusi toluq emelge ashqan kün, dep tebriklimekte. Emma bu bayram Uyghurlar we tibetlerge 75 yilliq zulum we basturushni esletmekte. Xitayning bu shérin chüshi bashqilar üchün qabahetlik chüshtur.”

Maqalide yene munular bayan qilin'ghan: “Biz Uyghurlar we tibetlerge nisbeten xitayning dölet bayrimi künining matem küni bolushidiki seweb: xitay xelq jumhuriyitining qurulushi musteqil sherqiy türkistan we musteqil tibet döletlirining yimirilishini keltürüp chiqardi. Xitay xelq azadliq armiyesi 1949-yili bu ikki döletke tajawuz qilip kirip, Uyghurlar we tibetlerning igilik hoquqigha xatime berdi. Shunglashqa bu yil, qanche 10 yillargha sozulghan zulumlarning bashlinish mezgili, dep qarilidu.”

Gheyur qurban ependi bu yil 28-may gérmaniyediki torlashqan axbarat merkizi- “Üstel médiya” ning “Xitay munbiridiki 100 meshhur shexsning biri” bolup tallan'ghan idi. U bügün bu maqale munasiwiti bilen ziyaritimizni qobul qilghanda, özining “Üstel médiya” ning rolidin paydilinip, Uyghurlar duch kelgen 75 yilliq asaretni gérmaniye xelqige yene bir qétim anglitishni meqset qilghanliqini tilgha aldi.

Mutexessislerning ilgiri sürüshiche, xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 75 yilliqini xatirilesh pa'aliyetliri xitayda anche köngüllük ötmigen. “Firansiye awazi” radiyosi 1-öktebir küni gérmaniyede neshrdin chiqidighan “Bazar uchurliri” gézitide élan qilin'ghan “Iqtisadiy ajizliq béyjingning tebriklesh keypiyatini buzuwetti” namliq xewerdin neqil élip bayan qilishiche, kompartiyening arzusi bu kemgiche “Iqtisad, téxnika we herbiy jehette dunyadiki aldinqi qatardiki döletke aylinish” tin ibaret bolup, xitayning nöwettiki iqtisadiy ze'ipliki we türlük ichki mesililer kommunistlarni bu “Ulughwar nishan” gha yétishtin mehrum qaldurghan. Bolupmu iqtisadiy jehettiki izchil chékinish béyjingning bu yil dölet bayrimini qizghin tebriklesh keypiyatini buzup tashlighan.

Xewerde bayan qilishiche, shi jinpingning büyük arzuliridin biri “Teywenni xitayning qoynigha qayturup kélishtek büyük netijining igisi bolup, öz namini xitay tarixigha yézip qaldurush” tin ibaret iken, uninggha yéqin kelgüside bundaq bir “Sherep” ningmu nésip bolush éhtimalliqi yoq iken.

Eksiche, shi jinpingning nami dunya tarixigha “Maw zédungdin kéyinki yene bir kommunist jallat” bolup yézilidiken. Bu qarashni ilgiri sürgen norwégiyediki “Uyghur edliyesi arxip ambiri” ning mes'uli bextiyar ömer ependining tekitlishiche, shi jinpingning jinayiti maw zédungning jinayitidinmu éghir iken. U sözide yene, shi jinpingning kelgüside Uyghur irqiy qirghinchiliqidin sirt, tibet, xongkong we xitaydiki qirghinchiliqlarning hemde korona wabasi bilen ölgen dunyaning herqaysi jayliridiki milyonlighan insanlarning ölümining jawabkarliqigha mes'ul bolidighanliqini eskertti.

 “Xitaylar üchün shérin chüsh, bashqilar üchün qabahetlik chüsh” namliq maqale yene mundaq jümlilerge orun bergen: “Xitay re'isi shi jinpingning rehberlikide, sherqiy türkistan we tibettiki basturushlar téximu ewjige chiqti. Yéqinqi yillardin buyan 1 milyon 800 ming bilen 3 milyon arisidiki Uyghur we bashqa türkiy milletler jaza lagérlirigha qamaldi. Tutqunlar mejburiy ménge yuyush we basturushlargha uchridi, ayallar mejburiy tughmas qilindi. Tibette bolsa, texminen 4 yash bilen 8 yash arisidiki 1 milyon'gha yéqin bala mejburiy yataqliq mekteplerge orunlashturuldi. Buningdiki meqset, balilarni ana tilida sözletküzmeslik hemde ularni a'ile we medeniyet muhitidin ayrip tashlash؛ kichik waqtidin bashlapla balilardiki qarshiliq idiyelirini yiltizidin yoqitish.”

Gheyur qurban ependining tilgha élishiche, “Xitaylar üchün shérin chüsh, bashqilar üchün qabahetlik chüsh” namliq maqalining “Üstel médiya” gha oxshash dangliq axbarat wasitiliride élan qilinishi belgilik ehmiyetke ige iken.

 “Iqtisadiy ajizliq béyjingning tebriklesh keypiyatini buzuwetti” namliq xewerde bayan qilishiche, xitay dölitining bu 75 yili xitay kommunistik partiyesining tarixi bilen chemberchas baghlan'ghan bolup, xitay hakimiyiti nöwette xitay dölitining tarixi yaki xitay kommunistik partiyesining tarixi heqqide xitay xelqining yézish, sözlesh hoquqini tamamen yoqqa chiqarghan. Chünki, maw zédungdin shi jinpingghiche, bu mustebitlerning ötküzgen xataliqlirining heddi-hésabi yoq iken.