Amistérdam sheherlik parlamént xitay ishlepchiqarghan kaméralarni sétiwalmasliq toghrisida qarar maqullighan

Gollandiye paytexti amistérdamning sheherlik parlaménti 5-ayning 4-küni köp sanda parlamént ezasining awaz bérishi bilen sheherlik hökümetning xitaydin import qilin'ghan kaméra we bezi yuqiri téxnikaliq mehsulatlarni sétiwalmasliq toghrisidiki qarar layihesini maqulluqtin ötküzgen. Qararda xitayning Uyghurlargha qaratqan kishilik hoquq depsendichiliki we irqiy qirghinchiliqi bilen chétishliqi bolghan shirketler ishlepchiqarghan kaméra we bezi téxnikaliq mehsulatlarni sétiwélishning cheklen'genliki körsitilgen.

Mezkur qarar layihesini gollandiyediki “Denk” partiyesidin bolghan parlamént ezasi suleyman qoyunju ependi sun'ghan bolup, amistérdam sheherlik parlaméntidiki köp sandiki parlamént ezalirining awaz bérishi bilen 4-may küni maqulluqtin ötken.

Gollandiyediki “Denk” partiyesidin bolghan, nöwette amistérdam sheherlik parlaméntta parlamént ezasi wezipisini ötewatqan suleyman qoyunju ependi ziyaritimizni qobul qilip, mundaq dédi: “Biz uzun yillardin buyan, xitayning Uyghur qérindashlirimizgha qarita élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqi we insan qélipidin chiqqan bésim siyasitini gollandiyede otturigha qoyup kéliwatimiz. Ötken yillarda xitayning Uyghurlarni basturushta ishlitiwatqan kaméralarni gollandiyege satqanliqi ashkarilan'ghan idi. Bu kaméralarning gollandiyede xitayning jasusluq pa'aliyetliride ishlitish xewpi barliqi ashkarilan'ghan idi. Uning üstige xitay shirketliri bu kaméralarni gollandiyede sétip pul tapsa, bu pulni Uyghurlarni basturush üchün ishlitishi mumkin. Shunga gollandiyede xitay shirketliri sétiwatqan kaméralarni ishlitishini chekleshni telep qilghan iduq. Bu telipimiz amistérdam sheherlik parlamént teripidin maqullandi. Bu qarargha asasen amistérdam shehiride xitay shirketliri ishlepchiqarghan kaméralarni ishlitish cheklendi. Bundin kéyin Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen chétishliqi bar shirketlerdin téxnika buyumliri sétiwélinmaydighan boldi.”

RFA/Erkin Tarim

Amérikadiki CBS xewerliri torining 4-dékabir küni élan qilghan maqalisige qarighanda, xitay hazir “Puqralarni omumyüzlük közitish we kontrol qilish” dewrige kirgen bolup, memliketning hemme jayigha 400 milyon kaméra ornitip, dunyadiki eng chong teqip-nazaret dölitige aylan'ghan. Uning üstige uzun yillardin buyan Uyghurlar mushu kaméralar arqiliq 24 sa'et közitilmekte iken. Suleyman qoyunju ependi gollandiyede 12 ölke barliqini, bundin kéyin gollandiyediki téximu köp ölke we sheherlerning xitay bilen bolghan tijariy munasiwitige cheklime qoyidighanliqini bayan qildi.

U, mundaq dédi: “Gollandiyening bashqa sheherliridimu bundaq qarar maqullinidu, dep oylaymen. Yawropa ittipaqi parlaméntimu bu heqte teyyarliq qiliwatidu. Yawropa ittipaqigha eza döletler xitaydin mal import qilghanda, xitay shirketlirining kishilik hoquqqa hörmet qilghan-qilmighanliqi tekshürülidu. Shunga aldimizdiki yillarda irqiy qirghinchiliq bilen chétishliqi bar nurghun xitay shirketlirining malliri yawropa döletliride cheklinidu, dep oylaymen.”

Gollandiyediki lagér shahiti ömer bék'ali ependi, gollandiyediki öktichi partiyelerdin bolghan parlamént ezalirining, xitayda keng kölemde kishilik hoquq depsendichiliki yüz bériwatqanliqini, Uyghurlar we xitaydiki bashqa az sanliq milletlerning ehwalining kündin-kün'ge nacharlishiwatqanliqini, hetta xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq élip bériliwatqanliqini asta-asta tonup yétiwatqanliqini bildürdi. U, amistérdam sheherlik parlaméntta maqulluqtin ötken bu qararning yéqin kelgüside gollandiyening bashqa ölke-sheherlik parlaméntliridimu maqullinidighanliqigha ishinidighanliqini tekitlidi.

Gollandiye parlaménti 2022-yili 2-ayning 26-küni xitayning Uyghurlargha qaratqan zulum siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep étirap qilghan idi.