Xitayning gollandiyede qurghan mexpiy saqchixaniliri tekshürülmektiken

Gollandiye hökümet da'iriliri 10-ayning 26-küni, xitayning amistérdam we rottérdamdin ibaret gollandiyening ikki chong shehiride qurghan qanunsiz saqchi ponkitlirini tekshüriwatqanliqini, “Muhapizetchiler” teshkilati élan qilghan bu xusustiki doklatqa jiddiy qarawatqanliqini ashkarilin'ghan.

“Fransiye awazi” radiyosining 26-öktebirdiki “Denhag xitay saqchi terepning gollandiyede qurghan qanunsiz saqchixanilirini tekshürmekte” namliq xewiride bayan qilishiche, kishilik hoquq pa'aliyetchilirini qoghdashni asasiy wezipe qilghan merkizi ispaniyede bolghan “Muhapizetchiler” namliq bir hökümetsiz teshkilat yéqinda xitayning gollandiyede qurghan ikki mexpiy saqchi ponkiti toghrisida bir doklat élan qilghan. Doklatta bu saqchixanilarning gollandiyediki kishilik hoquq aktiplirini teqip qilidighanliqi we ulargha tehdit salidighanliqi ilgiri sürülgen.

Xewerde körsitilishiche, “Muhapizetchiler” ning doklati élan qilin'ghandin kéyin, RTL téléwiziye qanili bilen torda ray sinash élip baridighan “Pulgha egishish” namliq tor sehipisi birlikte gollandiyede tekshürüsh élip bérip, bu saqchixanilarning heqiqetenmu siyasiy öktichilerge zerbe béridighanliqini éniqlap chiqqan. Gollandiye tashqiy ishlar ministérlikining sözchisi maksimé howénkampning fransiye agéntliqigha bildürishiche, gollandiyening edliye ministérliki, dölet xewpsizliki ministérliki we tashqiy ishlar ministérliki “Muhapizetchiler” ning doklatidiki mezmunlargha estayidil we jiddiy mu'amile qilmaqta iken.

“Muhapizetchiler” ning doklatida ipadilinishiche, xitay saqchi terep gollandiyediki tunji saqchixanisini 2018-yili 6-ayda amistérdamda qurghan. Uninggha ikki neper xitay saqchisi rehberlik qilidiken. Amistérdamdiki bu saqchixana 2021-yilining béshida xitayda ötküzülgen bahalashta “Xitayning chet eldiki 10 munewwer saqchi merkezliridin biri” qatarigha kirgen.

Xitayning gollandiyediki ikkinchi saqchixanisi bu yilning béshida rottérdam shehiride qurulghan. Buninggha xitayning eskerliktin qaytqan bir sabiq qomandani rehberlik qilmaqta iken. Emma bu her ikki saqchixana héchqandaq wéwiskisi bolmighan öyde qurulghan. Gollandiye hökümitige yaki sheher memuriyitige melum qilinmighan hem royxetkimu aldurulmighan.

Xitayning bu qanunsiz saqchixanilirining siyasiy öktichilerge zerbe béridighanliqi toghrisida gollandiye axbarat sahesi rottérdamda yashaydighan, özini “Siyasiy öktichi” dep qaraydighan wang jingyü isimlik bir xitay puqrasining iqrarini misal qilip körsetken. Buningda éytishiche, rottérdamdiki xitay saqchixana xadimliri wang jingyü bilen körüshken, uni xitaygha qaytishqa dewet qilghan, “Mesilengni qayitqandin kéyin birterep qilimiz” dégen hemde “Ata-anangni oylap qoy” dep tehdit salghan. Wang jingyü 6-ayda xitay konsulxanisi aldida ötküzülgen namayishqa qatnashqandin kéyin, uning qol téléfonigha rottérdamdiki xitay saqchilar teripidin haqaretlik sözler we tehditler ewetilgen.

Emma xitay tashqiy ishlar ministérlikining sözchisi wang wénbin bu heqte muxbirlarning so'aligha jawab bergende, “Bu doklat pütünley xata, xitay hökümiti bashqa döletlerning igilik hoquqigha toluq hörmet qilidu” dégen hemde “Bu saqchixanilarning asasliq meqsidi chet eldiki xitay puqralirining shopurluq kénishkisini tor arqiliq yéngilap bérishke yardem qilish we bashqa mulazimetlerni qilish” dep qoshumche qilghan.

Wahalenki, xitayning gollandiyediki bu qara qolliri xitay öktichilirigila emes, gollandiyede yashaydighan Uyghurlarghimu uzundin buyan tehditler hem ziyanlar sélip kelgen. Gollandiyediki xitayning biwaste ziyankeshlikige uchrighuchi Uyghurlardin biri “Ürümchi réstorani” ning xojayini zeynidin ependidur. U bu heqte toxtalghanda, xitayning gollandiyede heqiqetenmu heddidin éship ketkenlikini, yillar ilgiri özige biwaste ziyankeshlikler qilghanliqini tilgha élip ötti.

“Muhapizetchiler” ning doklatida bayan qilinishiche, xitayning chet elde 54 saqchi merkizi bar iken. Gollandiyediki saqchixanilar bolsa shularning terkibidiki ikki saqchi ponkiti hésablinidiken. Bundaq saqchixanilargha uzun mezgil terbiyelen'gen xitay saqchilar ishqa qoyulidiken. Xitaylar bularni “Chet eldiki xitay muhajirlirigha yardem qilidighanlar” dep teswirleydiken. Emeliyette ularning wezipisi tamamen bashqa iken.

Chet eldiki xitay saqchixanilirida hetta mexpiy türmilerningmu bolushi mumkinliki pikrini ilgiri sürgen norwégiyediki siyasiy aktiplardin bextiyar ömer ependining bildürishiche, bir Uyghur ayalning dubeydiki xitay türmiside yétip chiqqanliqi öz waqtida zor ghulghulilargha sewebchi bolghan iken. U özi rehberlik qiliwatqan “Uyghur edliyesi arxip ambiri” ning uzundin buyan chet eldiki xitay tehditige da'ir uchurlarni toplap kéliwatqanliqini eskertti. U sözide yene chet ellerdiki xitay saqchixanilirining meqsiti heqqide toxtilip ötti we bu xitaylarning shu dölette yashawatqan bezi ze'ip Uyghurlarni qorqutup, özige ishleshke mejburlaydighan hadisilerningmu bolidighanliqini tilgha aldi.

Parlaménti Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilghan golandiye aran 17 milyon 500 ming nopusqa ige kichik dölet bolsimu, yéqinqi mezgillerdin buyan xitaygha qarita qattiq siyaset yürgüzüsh yoligha qarap ilgirilimekte. Mezkur xewerde ipadilishiche, gollandiyening tashqiy ishlar ministérliki xitayning gollandiyede “Qorqutush we tehdit sélish” tin ibaret bir “Qiziq liniye” tori berpa qilishqa urunuwatqanliqinidin xewer tapqan we gollandiye hökümitini buninggha qarita tedbir qollinishqa dewet qilghan.