Gollandiye parlaménti xitayning Uyghurlargha yürgüzüp kelgen jinayitini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitti

Amérika hökümiti we kanada parlaménti xitayning Uyghurlargha yürgüzüp kéliwatqan qebih zulumini “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep jakarlighandin kéyin, yawropadin tunji bolup gollandiye parlaméntimu xitayning jinayitini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitken.

Roytéris agéntliqining xewer qilishiche, gollandiye parlaménti 25-féwral bir teklip layihesi maqullap, xitayning Uyghurlargha yürgüzüp kéliwatqan qebih qilmishlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep atighan. Mezkur layihede mundaq déyilgen: “Xitay hökümitining Uyghurlargha qarita tughutni cheklesh, jaza lagéri tesis qilish dégendek jinayi qilmishliri birleshken döletler teshkilati 260-nomurluq qarari, yeni ‛irqiy qirghinchiliqning aldini élish we uni cheklesh ehdinamisi‚ da körsitilgen jinayetlerdin hésablinidu”.

Gollandiyede turushluq weziyet analizchisi asiye Uyghur xanim gollandiye parlaméntining bu qararni chiqirishidiki arqa körünüsh heqqide toxtilip, amérika hökümiti bilen kanada parlaméntining xitayning Uyghur rayonidiki jinayitini “Irqiy qirghinchiliq” dep tonushining muhim rol oynighanliqini bildürdi.

Siyasiy közetchi ilshat hesen ependi gollandiyening bu qararni élishigha türtke bolghan amillarni tilgha élip mundaq dédi: “Amérika bilen kanadadin kéyinla gollandiyening xitayning jinayitini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep békitishini jasaretlik lagér shahitlirining töhpisidin ayrip qarighili bolmaydu. Bu qarar yene xitayning 2022-yil qishliq olimpik musabiqisi ötküzüshini tosushta chong rol oynaydu”.

Xewerde bildürülüshiche, gollandiye bash ministiri mark rutti (Mark Rutte) ning partiyesi bolghan konsérwatiplar partiyesi bu teklipke qarshi bélet tashlighan. Gollandiye parlaménti gerche bu teklipni maqullighan bolsimu gollandiye hökümiti bu mesilige bashqiche qarashta iken. Gollandiye tashqi ishlar ministiri stéf blok (Stef Blok) mundaq dégen: “Hökümetler irqiy qirghinchiliq dégen bu sözni ishletmesliki kérek, chünki nöwette bu ehwal birleshken döletler teshkilati yaki xelq'ara sot mehkimisi teripidin irqiy qirghinchiliq dep jakarlanmidi”.

Teklip layihesi gollandiye parlaméntidin maqullan'ghandin kéyin u mundaq dégen: “Uyghurlarning weziyiti nahayiti diqqet qozghidi. Gollandiye bu mesilide bashqa döletler bilen hemkarlishishni ümid qilidu”.

Asiye xanimning qarishiche, gollandiye hökümiti Uyghurlar mesilisige burundinla köngül bölüp kelgen؛ prézidént tramp dewrige kelgende xitayning gherb dunyasigha qanchilik tehdit élip kelgenliki, Uyghurlargha qandaq zulum salghanliqi melum bolghandin kéyin gollandiyede Uyghur mesilisige köngül bölüsh yuqiri pellige kötürülgen. Gollandiyede gerche xitayning jinayitini körmeske sélip, uningdin menpe'et élishni xalaydighan bir qisim kishiler bolsimu, xelq yenila kishilik hoquq qimmet qarishini qoghdashta ching turidiken we xelq rayi hökümetning siyasitige tesir körsitidiken.

Istratégiye mutexessisi erkin ekrem ependi gollandiye parlaméntining bu qararni élishining yawropadiki döletlerge ijabiy tesir körsitidighanliqi, shundaqla türkiye millet mejlisining kelgüside Uyghurlar mesiliside shundaq bir qarar chiqirishigha ümid béridighanliqini bildürdi.

Bu teklip layihisining tüzgüchisi, sol qanat partiyedin bolghan parlamént ezasi shréd shérdisma (Sjoerd Sjoedsma) yene xelq'ara olimpik komitétini 2022-yil ötküzülidighan qishliq olimpik musabiqisini béyjingdin yötkiwétish layihesi sun'ghan bolup, bu heqte mundaq dégen: “Uyghurlargha qarshi élip bériliwatqan qebih zorawanliqlarni irqiy qirghinchiliq dep étirap qilghanda, dunyaning uni körmeske sélishining aldini alghili hemde uninggha qarshi heriket qollan'ghili bolidu”.

Asiye xanim gollandiye parlaménti xitayning jinayitini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitkendin kéyin, 2022-yilliq qishliq olimpik musabiqisini béyjingda ötküzüshni bayqut qilishning peqet waqit mesilisi ikenlikini otturigha qoydi. U yene mezkur teklip layihesining gollandiye parlaméntida maqullinishining yawropada, jümlidin gollandiyede yashawatqan Uyghurlargha köre qandaq ehmiyiti barliqi heqqide toxtilip mundaq dédi: “Gollandiyediki bir partiye gollandiye parlaméntigha 10 ming Uyghurni qobul qilish layihesi sundi. Bundaq layiheler burunmu sunulghan, emma menche, bu qétimqi qarardin kéyin Uyghurlarning gollandiyege qobul qilinish, makanlishish ishliri téximu tézlishidu we qolaylishidu؛ Uyghurlargha bolghan qiziqish, hésdashliq küchiyidu we Uyghur dewasini qollash ishliri köpiyidu”.

Analizchilarning qarishiche, amérika hökümitining “Irqiy qirghinchiliq” bayanatidin kéyin mayk pompéyoni, kanada parlaméntining “Irqiy qirghinchiliq” qararidin kéyin kanada parlaméntini eyiblep kéliwatqan xitay hökümiti, gollandiye parlaméntighimu qayturma hujumgha ötüshi éniq. Halbuki, bigizni tagharda saqlighili bolmighandek, xitayning insaniyetni chüchütidighan bu qirghinchiliqi téximu köp ashkarilinidu we xelq'ara jem'iyetning hushyarliqini östürüp, téximu köp qarshiliqni peyda qilidu. Xitaydin alidighan menpe'etni dep bu qirghinchiliqqa köz yumuwatqan döletlermu xitayning rezil mahiyitini haman tonup yétidu.