Профессор гүлнар обулдики драматик “идийә өзгириши” уйғур көзәткүчиләрниң диққитини тартти

Мухбиримизшөһрәт һошур
2021.07.21
Профессор гүлнар обулдики драматик “идийә өзгириши” уйғур көзәткүчиләрниң диққитини тартти Гүлнар убул бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң йеғинида хитай һөкүмитиниң вәкили сүпитидә сөз қилмақта.
Photo: RFA

Қәшқәр ониверситетиниң профессори, уйғур аптонум районлуқ пән-техника җәмийитиниң муавин рәиси гөлнар обул 2016‏-йилиниң ахирида хитай ахбарат вастилирида елан қилинған бир сөһбәт хатирисидә, хитай даирилири  уйғур районида  елип бериватқан аталмиш “‛диний әсәбийликкә қарши һәркәт‚ долқуниниң хаталиқини вә униң күтүлгән нәтиҗини бәрмәйдиғанлиқи” ни пәвқуладдә бир дадиллиқ билән  оттуриға қойған иди. Гүлнар обул 2019‏-йилидин башлап, хитайниң ахбарат йиғинлирида өзи илгири тәнқид қилған хитайниң дәл шу иҗраатлирини мәдһийәләп кәлмәктә вә униң нәтиҗилирини муәййәнләштүрмәктә. Гүлнар обулниң идийәсидики бу драматик өзгириш тәбиий һалда муһаҗирәттики уйғур көзәткүчиләрниң күчлүк диққитини тартти. 

Хитайниң уйғур вәзийити һәққидики ахбарат йиғинлирида “тәрбийәләш мәркизи” курсантлириниң гуваһлиқ баянатлири вә чәт әлдики  паалийәтчилириниң юртидики уруқ-туғқанлириниң тәнқидий баянатлири, муһаҗирәттики уйғурларда асасән дегүдәк әҗәблиниш пәйда қилмиди. Әмма қәшқәр ониверситетиниң профессори гүлнар обулниң бу сәһнидә, һәтта б д т сәһнисидә хитайниң уйғур сияситини ақлап сөз қилиши, униң тәтқиқат һаятини көзитип келиватқан уйғур көзәткүчиләрниң   диққитини қозғиди. Чүнки гүлнар обулниң үч йилниң алдида тутқунда икәнлики қәшқәр ониверситетиниң бир мәмурий хадими тәрипидин ашкариланған иди. 

Нөвәттә гүлнар обул хитайниң ахбарат йиғинлирида өзиниң тутқунда әмәсликини көз-көз қилиш вә өзи һәққидә хәлқара ахбаратларда чиққан хәвәр вә учурларни инкар қилиш арқилиқ, өзини бир мәзгил тутқун қилип қоюп бәргән хитай даирилирини хәлқара җамаәтниң алдида ақлимақта. 

Тор архиплирида көрсилишичә, гүлнар обул 4 йилниң алдида бир хитай тәтқиқатчи билән өткүзгән сөһбәт хатирсидә, бир қалақ идийәгә қарши турушниң қорали чоқум бир илғар идийә болуши керәклики, бәлки һәргизму сиясий буйруқ болмаслиқи керәкликини оттуриға қойған. Бу арқилиқ уйғур районида2014 ‏-йили6 ‏-айда башланған аталмиш “диний әсәбийлик” кә қаттиқ зәрбә бериш долқуниниң хата болуватқанлиқини вә буниң күтүлгән нәтиҗини бәрмәйдиғанлиқини тилға алған. Әмма у өткән айниң бешида б д т да қилған сөзидә, хитай даирилириниң уйғур райондики аталмиш “диний әсәбийлик” вә “терорлуқ” қа қарши иҗраатлирини ақлап, уйғур районида йеқинқи 4 йилда һечқандақ зораванлиқ вәқәсиниң чиқмиғанлиқини илгири сүргән.  

Америкадики сиясий көзәткүчи илшат һәсән әпәнди гүлнар обулниң  көз қарашлиридики бу драматик өзгириш һәққидә пикир баян қилди. У мундақ деди: “гүлнар обул мәзкур сөһбәт хатирисидә хитай даирилириниң ислам дини вә уйғур мәдәийитини чүшинишиниң йетәрсизликини бәзидә ашакара, бәзидә гәп әгитип тәнқид қилған.” 

Илшат һәсәнниң қаришичә, хитайниң дөләт башқуруш әнәнисидин қариғанда, һәққанийәтчи кишиләрни еғиз җазалаш, қилмишиға пушайман  қилдуруш, арқидин йөләп-турғузуп миннәтдарлиқ билдүргүзүш вә өзигә янтаяқ қилип қоллиниш, йеңи бир метод әмәс икән. 

Абдурешит нияз әпәндиниң қаришичә, мәзкур метод хитай зиялирлири вә өктичилирини бойсундурушта үнүмлүк рол ойнап кәлгән болсиму, әмма уйғурларға кәлгәндә нәтиҗиси күтүлгәндәк раван вә асан болмиған, әксинчә тилларда дастан болғүдәк қәһриманлиқларға түрткә болған.

Гүлнар обулниң шу 15 күн яки бир айчә давам қилған тутқун һаятида еғир тәһдиткә учриғанлиқ еһтималлиқини әскәрткән абдуришит нияз әпәнди, гүлнар обулниң өз ирадисигә хилап һалда сәһнидә рол еливатқанлиқини вә буниң хитай һакимийити астида яшап баққан һәрқандақ бир кишигә сир әмсликини тәкитләйду. 

Гүлнар обул мәзкур сөһбәт хатисридә, уйғурларниң ислам динини халап қобул қилғанлиқи вә әнәнивий мәдәнийитигә мас һалда өзләштүргәнликини иптихар билән тилға алған. Илшат әпәндиниң дийишичә, “хитай даирилири нөвәттә дәл шу гүлнар обул иптихарланған дин вә мәдәнийәтни қалақ вә хәтәрлик дәп қаримақта вә уни йоқитиш үчүн тәлвиләрчә һәркәт қилмақта. Шуңа гүлнар обулниң бундақ бир иҗраатни қоллиши пәқәт вә пәқәт у дуч кәлгән зулум вә амалсизлиқниң бир нәтиҗиси икән.” 

Гүлнар обул б д т да қилған сөзидә, хитай даирилириниң уйғур районида 300 нәччә йеза вә 30 нәччә наһийәни намратлиқтин қутулдурғанлиқи, уйғур райондики барлиқ милләтләрниң “анарниң данисидәк инақ яшаватқанлиқи” һәққидә гуваһлиқ бәргән. 

Юқирида дийилгәнләрниң мәзмун җәһәттинму һәм шәкил җәһәттинму бир тәтқиқатчиға мас әмәсликини әскәрткән илшат әпәнди, гүлнар обулниң бу һалини “шатути” ға охшитиду.  

Гүлнар обул өткән һәптә, йәни15 ‏-июл күни ечилған ахбарат йиғинида, хитайниң йеңи елан қилған ақ ташлиқ китабидики баянларниң тәшвиқатини қилған. Илшат һәсәнниң дийишичә, гүлнар обул бу йиғинда уйғур районидики хәлқ қурултийи вә сиясий кеңәш қатарлиқ қорчақ органлардики хитай вә башқа милләтләрниң нисбитини селиштуруш арқилиқ, уйғур районида давам қиливатқан ирқий қирғинчилиққа милләтләр баравәрликини тонини кәйдүрмәкчи болған. 

Илшат һәсән билән абдурешит нияз әпәндиләр, бир тәтқиқатчи үчүн өзи һаяти бойи елип барған тәтқиқатиниң нәтиҗилирини, җүмлидин ози чиқирип болған хуласиләрни инкар қилинишқа мәҗбурлинишни өлүмгә баравәр ечинишлиқ бир ақивәт дәп тәсвирләйду. Улар гүлнар обулниң бу һалидин уйғур райондики лагер, қамақхана вә түрмиләрниң ичидики соал-сорақ вә қейин-қистақларниң вәһимилик дәриҗисини тәхмин қилишқа болидиғанлиқини илгири сүриду.   

Һөрмәтлик Радийо Аңлиғучилар, Юқирида хитай һөкүмитиниң Йеқинқи Икки Йилдин буянқи Ахбарат Елан Қилиш Йиғинлирида уйғурларға Вакалитән Сөзлитливатқан Вә Райондики Ирқий Қирғинчилиқни “бәхтлик Турмуш” Дәп пәрдазлаватқан Профессор Гулнар Обулниң Сиясий Идийәсидики Дираматик Өзгиришләр Һәққидә Аңлитиш Бәрдуқ.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.