Amérika awam we kéngesh palata ezaliri xitayning gülshen abbasni derhal qoyup bérishni telep qilghan

Doxtur gülshen abbas 2018-yilning axirlirida tutqun qilinip, xitay da'iriliri teripidin “Térrorluq herikiti uyushturushqa qatnishish, uninggha yardem qilish we ijtima'iy tertipni qalaymiqan qilish” bilen eyiblen'gen, shundaqla 20 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanidi.

10-Séntebir küni Uyghur herikiti teshkilati axbarat élan qilip, xitay hökümitining ürümchi nurbagh néfit doxturxanisining pénsiyege chiqqan doxturi gülshen abbas xanim we shuninggha oxshighan milyonlighan Uyghur tutqunlarni derhal qoyup bérishini telep qilghan. Uyghur herikiti teshkilatining re'isi roshen abbas xanim bu munasiwet bilen söz qilip, hedisi gülshen abbasning héchqandaq bir jinayiti yoq turuqluq xitay türmiside naheq azab chékiwatqanliqini bildürgen.

Doxtur gülshen abbas xanimning tutulghanliqi we iz-déreksiz yoq qiliwétilginige 6 yil bolghan bügünki künde, amérika kéngesh palatasi tashqiy munasiwetler komitétining re'isi bén kardin (Ben Cardin) bashchiliqidiki on'gha yéqin palata ezasi ortaq bayanat élan qilghan. Ular bayanatida, doxtur gülshen abbasning xitay türmisidin derhal qoyup bérilishini telep qilghan. Amérika dölet mejlisi ezalirining bu qétimliq chaqiriqi kéngesh palata ezaliridin bén kardin, marko rubiyo, dik durbin qatarliqlar bilen awam palata ezaliridin kris simit, raja krishnamorti, jon molinar, tom suzi qatarliqlar teripidin élan qilin'ghan.

Mezkur bayanatta déyilishiche, dunyadiki oxshimighan rehberler we kishilik hoquq teshkilatliri xitay kompartiyesining türmiside alte yildin köprek waqittin béri naheq azab chékiwatqan gülshen abbasning qoyup bérilishini qayta-qayta telep qilip kelgen. Bayanatta yene héchqandaq bir shexsning chet el hökümiti teripidin a'ile ezasining peqet “Tesewwurdiki jinayet” seweblik türmige tashlanmasliqi kérekliki, shu sewebtin doxtur gülshen abbasni derhal qoyup bérishke chaqiriq qilidighanliqi bildürülgen.

Uyghur herikiti teshkilatining re'isi roshen abbas xanim radiyomizgha qilghan sözide, hedisi gülshen abbasning naheq tutqun qilinish weqesining özining hayatini tüptin özgertkenlikini, shundaqla hayatigha ghayet zor tesir körsetkenlikini tilgha élip ötti. U yene, bu 6 yil jeryanida hedisi gülshen abbas we shuninggha oxshash xitay hökümiti teripidin türme-lagérlargha qamalghan milyonlighan Uyghur tutqunlarni qoyup bérish heqqide élip barghan emeliy pa'aliyetliri heqqide toxtilip ötti.

Uyghur herikiti teshkilatining 10-séntebir élan qilghan bayanatida körsitilishiche, 2018-yili 5-séntebir küni gülshen abbasning singlisi, kishilik hoquq pa'aliyetchisi roshen abbas xudson institutida ötküzülgen söhbette xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan qebih basturushini ashkara tenqidligen. Halbuki, shuningdin 5 kün ötkendin kéyin hedisi gülshen abbas iz-déreksiz yoq qiliwétilgen we a'ilisi bilen alaqisi pütünley üzüwétilgen. 2 Yilghiche a'ilisidikiler uningdin héchqandaq xewer alalmighan. 2020-Yil 12-aygha kelgende, xitay hökümitining uni atalmish “Térrorluq” qa baghlap, qapqara töhmet bilen 20 yilliq qamaqqa késiwetkenliki ashkarilan'ghan.

Roshen abbas xanim, Uyghur herikiti teshkilatining yéqinqi yillardin buyan tinimsiz dawamlashturuwatqan tirishchanliqlirining emeliy netije bériwatqanliqini bildürüp ötti. U yene, biguna lagér we türmilerge qamalghan milyonlighan Uyghurlarning qoyup bérilishi üchün, özining b d t we xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliridin kütidighan ümidlirini bayan qilip ötti.

Doxtur gülshen abbas xanimning amérikada yashawatqan qizi ziba murat bu munasiwet bilen radiyomizning mexsus ziyaritini qobul qildi. U radiyomizgha bergen yazma inkasida, 2018-yildin buyan özining méhriban apisi gülshen abbasni xitay türmisidin qutuldurush yolida élip barghan tirishchanliqlirini tilgha aldi. Shundaq bolushigha qarimay hazirghiche apisi heqqide héchqandaq uchur-melumat alalmaywatqanliqini bildürgen ziba murat mundaq dédi:

“Bu intayin müshkül bir seper, emma méning apamgha bolghan muhebbitim buningliq bilen hergiz öchüp qalmaydu, bu muhebbet manga her küni ilham bérip turidu. Bundin bashqa men yene qizim we jiyenlirimning momisi bilen haman bir küni körüshüshini, shundaqla uning yénida chong bolushini ümid qilimen.”

U sözide yene yéqinqi yillardin buyan amérika tashqiy ishlar ministirliqi we uning ijra'iye tarmaqlirining apisi gülshen abbasning délosi üchün nurghun xizmetlerni ishligenlikini, emma bügün'giche apisining yenila erkinlikke chiqalmighanliqini eskertip ötti. Uning bildürüshiche, bundin kéyin bu dawada yene qilishqa tégishlik nurghun xizmet boshluqliri mewjut iken. U bu heqte mundaq dédi:

“Elwette, birleshken döletler teshkilati we uning qarmiqidiki teshkilatlar téximu köp ishlarni qilishi kérek. Bolupmu ayrim shexske munasiwetlik délolarda ular ichki-tashqiy jehetlerdin ashkara halda téximu chong rol oynishi, téximu köp ishlarni qilishi kérek, dep oylaymen. Chünki xitay hökümitining her küni qiliwatqan qilmishliri xitayning ziyankeshlikige uchrighuchilarning azablirini her küni ashurup mangidu. Men b d t kishilik hoquq kéngishi ezalirining nazaret qilish we doklat qilishni kücheytip, xitayning birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq ishxanisi telep qilghan ‛körünerlik ilgirilesh‚ dégen doklatni körsetken'ge qeder, xitay hökümitini jawabkarliqqa tartishini telep qilimen.”

Gülshen abbas xanimning tutulghanliqi we iz-déreksiz yoq qiliwétilginige 6 yil bolghan 10-séntebir küni yene, amérikaning xitayda turushluq bash elchisi nikolas burnis (Nicholas Burns) X supisida, mexsus yazma élan qilghan. U mundaq dep yazghan. “Bu hepte qayghuluq bir xatire kün: pénsiyege chiqqan Uyghur doxtur gülshen abbas siyasiy seweb bilen eyiblinip, türmide yatqili hazir alte yil boldi. Biz xitay hökümitini gülshen abbas we shinjangda naheq türmige tashlan'ghan barliq Uyghur we bashqa musulman tutqunlarni qoyup bérishke yene bir qétim chaqirimiz.”

Bash elchi nikolas burnis ötken yili 10-séntebir künimu X supisida, gülshen abbas xanimning tutulghanliqi heqqide, “Pénsiyege chiqqan Uyghur doxtur gülshen abbasning mexpiy tutup turuluwatqanliqigha besh yil boldi. Uning 20 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghanliqi wijdansizliqtur. Biz jungxu'a xelq jumhuriyitini doxtur gülshen abbasni we milliti yaki diniy étiqadi sewebidin qolgha élin'ghanlarning hemmisini qoyup bérishke chaqirimiz” dep yazghan idi.

Radiyomizning 2020-yili 5-ayda, 2018-yildin bashlap 21 ay iz-dériki élinmaywatqan doxtur gülshen abbasning tutqunda ikenlikini delillen'gen idi. Yeni xitay da'irilirining uninggha “Térrorluq herikiti teshkilleshke qatnishish we yardem qilish, ijtima'iy tertipni buzush” jinayetlirini artqanliqi we uni 20 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqi melum bolghan idi.

Uyghur herikiti teshkilatining bu qétim élan qilghan bayanatida, xitayning doxtur gülshen abbasni amérikadiki singlisi roshen abbasning kishilik hoquq pa'alliyetliri seweblik tutqun qilghanliqi ilgiri sürülgen. Uningda yene, xitay hökümitining bu xil öch élish xaraktérlik jaza tedbirining emeliyette xitayning irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlirige qarshi chiqqan sadalarni jimiqturush urunushining tipik misali ikenliki tekitlen'gen.

Amérika dölet mejlisi awam palatasining 43 neper ezasi 2024-yili 8-mart küni amérika tashqiy ishlar ministiri bilinkén bilen amérikaning b d t da turushluq bash elchisi linda tomas grénfild xanimgha imzaliq mektup yézip, xitay hökümiti teripidin naheq tutqun qilin'ghan Uyghurlarning, jümlidin xitay türmisidiki gülshen abbas, kamile wahit, qurban mamut, exmetjan jüme qatarliq tutqunlarning qoyup bérilishi üchün xitaygha ashkara bésim ishlitishini telep qilghan idi.