Uyghur qirghinchiliqining körgezmilik teswiri: “Hemmeylen kétip qaldi!”

Muxbirimiz eziz
2022.08.11
Hemmeylen-Ketip-Qaldi-1 Gérmaniyening bérlin shehiride bir hepte dawam qilghan “Hemmeylen kétip qaldi” serlewhilik körgezmedin körünüshler. Bérlin, 2022-yili awghust.
RFA

Uyghur diyaridiki siyasiy basturush we lagér sistémisi heqqide tashqiy dunya hazirgha qeder mu'eyyen chüshenchige ige bolghan bolsimu, emma bir qisim mutexessisler “Üsti ochuq türme” dep teriplewatqan keng muhittiki “Lagérgha qamalmighan” Uyghurlarning hayati köpinche halda diqqettin saqit bolup kelgen idi. Yéqinda gérmaniyening bérlin shehiride bir hepte dawam qilghan “Hemmeylen kétip qaldi” serlewhilik körgezme ene shu boshluqni janliq toldurush arqiliq, her sahe kishilirige Uyghur jem'iyitidiki qabahetni biwaste his qildurdi.

Bu qétmqi pa'aliyet yéqinqi mezgillerde herqaysi jaylarda teshkillen'gen awamni terbiyelesh mezmunidiki pa'aliyetlerdin özgiche shekilde teyyarlan'ghan bolup, “Orwélche shekil alghan jem'iyet” tiki hayatning qandaq bolidighanliqini, shuningdek “Qayta terbiyelesh” dégen ibare bilen niqaplan'ghan siyasiy ménge yuyushning qandaq hadise ikenlikini teqlidiy sen'et herkiti sheklide nameyen qilip bergen bu qétimliq körgezmilik pa'aliyetni layiheligüchi we teshkilligüchilerning biri, fransiyediki Uyghur ziyaliyliridin doktur muqeddes mijit bu heqtiki söhbitimiz jeryanida buning royapqa chiqishi heqqide qisqiche melumat berdi.

Melum bolushiche, bérlindiki bu pa'aliyetning témisi Uyghur diyaridiki qirghinchiliqning shahitlirini höjjetleshtürüp chiqishta aktip pa'aliyet qiliwatqan jin bunin (Gene Bunin) ning shu namdiki mulahize maqalisidin élin'ghan. Buningda bir yaqtin ün-tiwishsiz ghayib bolup kétiwatqan sansizlighan kishiler ishare qilinsa, yene bir yaqtin lagérgha barmighan kishilerning aliqachan rohiy jehettin obdanla “Kétip qéliwatqanliqi” eks etken. Bu heqte söz bolghanda, bu qétimqi pa'aliyetning teshkilligüchilirining biri, “Xitay arxipliri” torining muherriri jéssika batki (Jessica Batke) buning bashqa pa'aliyetlerdin perqlinidighan özgichiliki del uningdiki mezmunni ipadilesh shekli ikenlikini tekitleydu.

Gérmaniyening bérlin shehiride bir hepte dawam qilghan “Hemmeylen kétip qaldi” serlewhilik körgezmedin körünüshler. Bérlin, 2022-yili awghust.

“Pütün körgezme pa'aliyitining omumiy chiqish nuqtisi buni bashqilardin perqliq qilish idi. Chünki sizningmu xewiringiz bar, biz hemmimiz uzundin buyan bu ishlardin wayim yep kéliwatimiz. Shunga bu pa'aliyetni teshkilleshte oxshash bolmighan tamashibinlargha ashu ré'alliq heqqidiki uchurlarni yetküzüshni közliduq. Shundaq bolghanda gézit xewerliridin bu ishlar heqqidiki uchurlarni körmigenler buni ongayla chüshineleydu. Biz yene bu ishlarni axbarat wastilirining yazma tékist sheklide xewer bérishidek uslupta emes, belki kishilerning öz wujudi bilen biwaste bashtin kechürüshi arqiliq hés qilishini istiduq. Buning bilen kishilerge mewjut bolghan muhitta insanning wujudi qandaq heriket qilidighanliqini, shuningdek ularning etrapidiki muhit ashu kishilerning ijaziti yaki kontrolluqi mewjut bolmighan ehwalda tuyuqsiz özgerse, buning qandaq rohiy weyranchiliq élip kélidighanliqini biwaste hés qildurduq. Shunga biz bu körgezmide kishilerge ular birer gézit xewirini oqughan yaki birer radiyo programmisini anglighandin kéyin melum bir chüshenchini hés qilidighan haletni özgiche bolghan biwaste shekilde his qildurduq.”

Bu pa'aliyette omumlashqan shekilde bir türküm kishiler sehnide maharet körsitish, tamashibinlar töwende “Oyun körüsh” uslubi qollinilmighan. Eksiche tamashibinlar we teshkilligüchiler pa'aliyetke teng ishtirak qilghan. Bu heqte muqeddes ehwal tonushturup ötti.

Pa'aliyette yene “Oqutquchi”, “Nazaretchi” dégenlerning rolini alghanlar tamashibinlarni Uyghur jem'iyitidiki shexsler qatarida kompartiyeni medhiyelesh, “Qizil naxsha” éytish, ashkara towa qilish, xitay dölitidin minnetdar bolush, yaghliq-doppilirini élip tashlash dégendek omumlashqan siyasiy pa'aliyetlerni orunlashqa yétekligen. Siyasiy öginish pa'aliyetliri, tughut cheklesh teshwiqati, bayraq chiqirishqa bolghan “Razimenlik” qatarliqlar neq meydan sheklide körsitilgendin kéyin, üchinchi basquchta dawamliq halda Uyghur jem'iyitidiki “Ménge yuyush” téximu janliq namayen qilip bérilgen. Bu heqte muqeddes buningdiki bezi tepsilatlarni bayan qilip ötti.

Gérmaniyening bérlin shehiride bir hepte dawam qilghan “Hemmeylen kétip qaldi” serlewhilik körgezmedin körünüshler. Bérlin, 2022-yili awghust.

Körgezme pa'aliyitining axirida jama'etke Uyghur diyari heqqidiki guwahliq filimliri, shexslerning kechmishliri sin körünüshi arqiliq neq meydanda qoyup bérilgen bolup, buning bilen ularning aldinqi basquchta özliri biwaste orunlighan “Maharet” lerning heqiqiy teswiri yene bir qétim namayen bolghan. Bu xildiki “Neq meydan” sheklini alghan körgezme pa'aliyitining ammiwi tesiri qandaq bolushi heqqide söz bolghanda, jéssika batki buning özige yarisha ünümi boldi, dep qaraydighanliqini tekitleydu:

“Eger biraw mendin ‛bu pa'aliyet arqiliq dunya tewrep kettimu?‚ dégendek so'algha jawap istise, men buninggha jawab bérelmeymen. Emma sizge éytsam, biz bu körgezmini körgen kishilerdin kelgen inkaslargha qarisaqla buning tesirini hés qilalaymiz. Bizge bu heqte élxet yaki mektup sheklide köplep inkas pikirliri kéliwatqan bolup, ularning beziliri özlirining nechche künlep ashu mudhish menzirining öz xatiriside qalghan asaritidin qutulalmighanliqini éytiwatidu. Men üchün bolsa mushu inkaslarning özi kishilerge bildürmekchi bolghan uchurni özgiche shekilde yetküzüsh nishanining emelge ashqanliqining signalidur. Shundaq emesmu? kishiler adette özining azdur-köptur tonushluqi bolghan birer sahege mensup nersilerni oqusa, buni asanla chüshineleydu. Buni körgendin kéyin bolsa ‛way towa, ishlar eslide bu qeder qorqunchluq iken emesmu?‚ dep oylaydu. Bu jehettin alghanda, biz buni heqiqetenmu ehmiyetlik boldi, déyeleymiz. Emma addiyla qilip ‛bu pa'aliyet munchilik ademning munchilik ishni qiliwétishige seweb boldi‚ dégen shekilde jawab bérishke men ajizmen.”

Bu heqte muqeddesmu ashuninggha oxshap kétidighan qarashta bolup, uning hés qilishiche, zorluq küch ishlitish arqiliq insan'gha xas rohiyet dunyasini qisqighine waqitta weyran qiliwétishning mumkinliki ‍uyghur jem'iyitidiki eng zor paji'elerning biri iken.

Gérmaniyening bérlin shehiride bir hepte dawam qilghan “Hemmeylen kétip qaldi” serlewhilik körgezmedin körünüshler. Bérlin, 2022-yili awghust.

Bu qétimliq pa'aliyet üchün mexsus teyyarlan'ghan tor béti https://www.everybodyisgone.org  Öz nöwitide Uyghur diyaridiki siyasiy weziyet we irqiy qirghinchiliq, bu rayondiki xususiy kechmishler we shahidlarning bayanliri, qoshumche oqushluqlar, shuningdek Uyghur jem'iyiti duch kéliwatqan türlük kirizislar heqqide dunyawiy metbu'atlarda élan qilin'ghan yazma matériyallarning mukemmel toplimini öz ichige alidighan bolup, öz nöwitide Uyghur diyarining bügüni heqqidiki janliq uchur dersxanisi bolup qalmaqta iken. Nöwette bu körgezmilik pa'aliyetni bashqa jaylardimu ötküzüshning ilajini qilish üchün tégishlik tirishchanliqlar körsitilmekte iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.