Heptilik xewerler ( 4-10 séntebir)

Uyghur xewerliri

Xitay da'irliri 9- séntebir küni bayanat élan qilip, amérika hökümitidin kubadiki amérika herbiy bazisida tutup turiliwatqan Uyghurlarni xitaygha qayturup bérishni yene telep qildi hemde amérikining Uyghurlargha ikki ikki xil ölchem qollanmasliqini dewet qildi. Buningdin ilgiri amérika tashqi ishlar ministiri kolén powél guwantanomodiki Uyghurlarni xitaygha qayturup bermeydighanliqini, ularni üchinchi bir döletke orunlashturidighanliqini bildürgen idi.

Türkiyidin kelgen xewerlerge asaslan'ghanda türk dunyasi yashlar qurultiyining 11- nöwetlik yighini rominiyining qara déngiz boyidiki küsenchi shehiride chaqirilghan bolup, buninggha Uyghurlargha wakaliten türkiyidiki Uyghur yashlar wekilliri ishtirak qilghan.

Uyghur élide paxta üzüsh bashlan'ghandin buyan ishlep chiqirish qurulush armiyisi ichkiri xitaydin köp sanda aqqunlarni yötkep kélip, ularni paxta üzüshke salghan. Bu aqqun xitaylar asasliqi sichu'en, xénen ölkiliridin kélidiken.

Uyghur aptonom rayonining jenubidiki Uyghur déhqanlirinimu mejburiy türde shixenze qatarliq jaylardiki bingtu'enning paxtilirini üzüsh emgikige sélish üchün yötkesh bashlan'ghan bolup, bu hashar tüsini alghan. Paxta üzüshke qatnashqan déhqanlarning bildürüshiche؛ paxta tergili kelgen Uyghur déhqanliri turalghu –jay, yémek –ichmek heqqini özliri zimmisige élish bedilige her küni ölchemdin ashqan halda ishlisimu, ulargha nahayiti töwen derijide ish heqqi bérilgen, bu pullar ularning chiqimlirigha yetmeydiken. Biraq, ichkiridin kelgen xitay aqqun ishchiliri bolsa, her yilliq paxta üzüshni yaxshi pul tépish pursiti dep bilidiken. Chünki, ulargha ölchemlik heq bérilidiken.

Xitay néfit shirkiti Uyghur élidin bashlinidighan 1milyard 760 milyon dolliri qimmitidiki ikki chong néfit turuba qurulushini 8- séntebirdin étibaren resmi bashlighan. Bu ikki qurulushning birining uzunluqi 1550 kilométir bolup, pichandin lanjugha tutashturilidiken.Buningda her yili 20 milyon tonna néfit yetküzgili bolidiken. Yene birining uzunluqi 1840 kilométir bolup, ürümchidin lanjugha tutashturulidiken, bu liniye arqiliq her yili 10 milyon tonna néfit toshughili bolidiken.

Xelq'ara xewerler

Bu yil , 2001-yili 9-ayning 11- küni amérikida yüz bergen 11- séntebir térrorluq weqesige üch yil toshidu. Insaniyet tarixida dewr bölgüch xaraktérge ige bu paji'elik térrorluq weqeside nechche minglighan bigunah adem hayatidin ayrilip, térrorizmning qurbanlirigha aylan'ghan. 11-Séntebir küni pütün amérika boyiche bu paji'elik weqening üch yilliqi xatirilendi. Niyu-york, washington sheherliride ötküzülgen xatire pa'aliyetlirige amérika dölet rehberliri, minglighan xelq shuningdek qazagha uchrighuchilarning a'ile-tawabatliri ishtirak qildi.

Rusiyining shimaliy ossétiye jumhuriyitining béslan mektipining görüge élinish weqesi 350 nechche ademning ölüshi, 300 din artuq ademning yaridar bolushidek éghir paji'e bilen axirlashqandin kéyin xelq'ara metbu'atlarda chéchen krizisi we rusiyidiki térrorizm mesilisi heqqide türlük inkaslar élan qilinmaqta.

Bu munasiwet bilen rusiye prizdénti putin xelq'ara jem'iyetning chéchen mesilisini söhbet yoli arqiliq hel qilish teklipini ret qilghan shuningdek chéchen qarshiliq körsetküchilirining rehberliridin arslan meshedow bilen shamil basayéwning nediliki heqqide uchur bergenlerni 10 milyon amérika dolliri bilen mukapatlaydighanliqini élan qilghan.

Amérika tashqi ishlar ministiri kolén powél washingtondiki rusiye elchixanisigha bérip, qazagha uchrighuchilargha matem bildürgen shuningdek rusiye hökümitini chéchen mesilisini siyasiy yol bilen hel qilishqa dewet qilghan. Bu mesilide washington bilen moskwa arisida pikir oxshimasliqi kélip chiqqan.

Xitay dölet re'isi xu jintawmu putin'ge xet ewetip, xitayning “rusiyining zémin pütünliki we birlikini qoghdash üchün élip bériwatqan barliq heriketlirini küchlük qollaydighanliqini” bildürgen bolsimu, lékin u chéchen mesilisini siyasiy yol bilen hel qilish pikrini otturigha qoymighan.

Amérika eskerliri iraqqa kirgendin buyan qazagha uchrighanlirining sani 1000 gha yetken. Iraqtiki toqunushlar yenila dawam qilmaqta.

Xitay saqchiliri xitay kom partiyisining 4- omumiy yighini harpisida erz sun'ghili kelgen 36 mingdin artuq ademni qolgha alghan. Bu uchurni xitay kishilik hoquq teshkilati tarqatqan.

Qirghizistan mu'awin dölet mudapi'e ministiri suyér qulup bashchiliqidiki bir wekiller ömiki béyjingni ziyaret qilip, xitay azadliq armiyisi bash shitab rehbiri bilen söhbet ötküzgen. Ikki terep arisida xitay bilen qirghizistaning herbiy hemkarliqlirini téximu kücheytip, ottura asiya rayonining bixeterlikini ilgiri sürüshte muhim rol oynash heqqide pikir birliki shekillen'gen. Mulahizichilerning qarishiche xitay bilen qirghizistan arisidiki herbiy hemkarliqlarda Uyghur musteqilchilirigha birlikte zerbe bérish muhim salmaqni igiligen.(Ümidwar)