Heptilik xewerler (23 - féwraldin 27 - féwralghiche)

1. Bay nahiyesidiki yaqa'ériq weqeside ölgenlerning kimliki ashkara boldi

Baydiki yaqa'ériqta weqe yüz bérip etisi aqsu wilayetlik jama'et xewpsizlik bashqarmisining torida weqege chétishliq gumandarlar heqqide tutush buyruqi élan qilin'ghan.

Uzun ötmeyla öchüriwétilgen bu tutush buyruqidin melum bolushiche, weqege alaqidar pida'iylarning sani 20 neper bolup, bulardin 9 nepiri étiwétilgen, 3 nepiri qéchip qutulghan, qalghanliri tutulghan.

Weqede wezipe ötigen bir kent sékritarining ashkarilishiche, mezkur 20 neper pida'iyning ichide az dégende ikki nepiri ayal iken.

Pida'iylarning bash yétekchisi turghun bilal ayali bilen birlikte weqede hayatidin ayrilghan. Uning yardemchisi abliz abla ayali azadem nur bilen birlikte saqchilardin tartiwalghan qoralni élip qéchip ketken.

Kent sékritarning bildürüshiche, mezkur weqe bilen héchqandaq chétishliqi bolmighan 4 kishi étiwétilgen. Ulardin biri yéziliq doxturxanining bashliqi jüme heqquli, yene biri uning ottura mektepte oquwatqan qizi ikenliki melum.

2. Yaqa'ériq pida'iyliridin azadem nur bilen abliz ablaning tutulghanliqi ilgiri sürülmekte

Radiyomizning igilishiche, 17 - féwral küni bay nahiyesining yaqa'ériq yézisida saqchilar bilen toqunushqan we weqedin kéyin qéchip qutulghan er - ayal pida'iylardin abliz abla bilen azadem nurning tutulup qalghanliqi melum bolmaqta.

Abliz abla shu qétimliq toqunushta saqchi bashliqi qasim imirning qolidiki aptomatik qoralni tartiwalghan, andin ayali azadem nur bilen bille neq meydandin qéchip qutulghan. Halbuki, weqedin üch kün ötkende ular ikkisi oxshimighan ikki orunda tutulup qalghan.

Melum bolushiche, abliz abla yaqa'ériq yézisining aq gümbez kentide, azadem nur aqsu shehiridiki kona ayropilanxana dep atilidighan bir ahaliler rayonida tutqun qilin'ghan.

Yaqa'ériqta wezipe ötewatqan xadimlarning ashkarilishiche, mezkur weqege qatnashqan pida'iylarning biwaste uruq - tughqanliri we dostliri bolup az dégende yüzge yéqin kishi tutqun qilin'ghan. Tutqunlar arisida yaqa'ériqta hörmetke sazawer kishilerdin rustem rozi, ehet mamut qatarliq kishilerningmu barliqi melum.

3. Hindonéziyede qolgha élin'ghan 4 Uyghur térrorluq bilen eyiblinish xewpige duch keldi

Hindonéziye amanliq küchliri 2014 - yili 9 - ayda, hindonéziyening solawési ölkisige qarashliq poso shehirige kétiwatqan 4 neper Uyghurni “Gumanliq” dep tutqun qilghanliqi melum bolghan idi.

Uyghur ikenliki ilgiri sürülüwatqan, emma qolida türk pasporti bar bu 4 neper kishige hemrah bolup kétiwatqan bashqa 3 neper hindonéziyelikmu shu qatarda tutqun qilin'ghan.

Nowette hindonéziye da'iriliri ularni “Térrorluq teshkilatigha qatnishish niyiti bar”, dep eyiblep resmiy sotlashni qarar qilghan.

Bu ehwal muhajirettiki Uyghur teshkilatlirining jiddiy inkasini qozghidi. Dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanim, hindonéziye da'irilirini mezkur kishilerni xitaygha qayturup bermeslikke chaqirdi. U “Hindonéziye soti hazirche ularni sotlighan teqdirdimu, biraq ular haman bir küni aqlinip chiqidu” dep körsetti.

4. “1 - Awghust polat - tömür zawuti” da gaz chiqip kétip 2 Uyghur ishchi ölgen

Ötken yili 24 - öktebir küni ürümchidiki “1 - Awghust polat - tömür zawuti” da gaz chiqip kétip ikki Uyghur ishchining ölgenliki yéqinda ashkarilandi.

Aridin 4 ay ötken bügünki künde ashu weqede hayatidin ayrilghan Uyghur ishchi abdusalam memtiminning a'ile - tawabi'atliri radiyomiz ziyaritini qobul qilip bu heqte melumat berdi.

Melum bolushiche, Uyghur ishchilarni erzan emgek küchi süpitide yallap ishletküchiler xébéy ölkisidin chiqip, “1 - Awghust polat - tömür zawuti” da ish kötüre alghan xitaylar iken. Ular shu jaydiki Uyghur ishchilirini ayliqigha ikki ming som pul bérip yallap ishletken. Xetiri zor bolghan ish ornigha héchqandaq bixeterlik esliheliri ornatmighan.

Ölgüchilerning a'ile - tawabi'atliri aylarche dewa qilipmu tölem alalmighachqa, merhum abdusalam memtiminning miyiti 34 kün depne qilinmay tonglatquda turup qalghan.

“1 - Awghust polat - tömür zawuti” ning mes'ulliri bilen shu yerdiki saqchi da'iriliri weqening chongiyip kétishining aldini élish üchün xébéyliq xitay xojayinlargha bésim ishletken. Netijide xitay xojayinlar merhum abdusalam memtiminning a'ilisige aran 580 ming som tölem bérip ishni boldi qilghan. Hayatidin ayrilghan yene bir Uyghur ishchining a'ilisige tölem bérilgen yaki bérilmigenliki melum emes.

5. Muhajirettiki Uyghur jama'iti her xil pa'aliyetler uyushturup bu yilliq “Dunya ana til küni” ni xatirilidi

Muhajirettiki Uyghur jama'iti perzentlirining yat ellerge we bashqa milletlerge singip kétishining aldini élishta, aldi bilen ulargha Uyghur ana til terbiyisini kücheytishning hemmidin zörürlükini tonup yetmekte.

Melum bolushiche, herqaysi döletlerdiki Uyghur jama'etchiliki türlük usullar bilen öz perzentlirige ana til terbiyisi élip bérish ishini dawam qilmaqta iken.

Bu sahede aktip heriket qiliwatqan Uyghur pa'aliyetchilirining bildürüshiche, gerche ilgirilesh zor bolsimu, lékin hazirghiche échilghan a'ile ana til mektepliri bolsun yaki ana til kursliri bolsun, türlük qiyinchiliqlargha duch kelmektiken. Bolupmu oqutush ishliri asasen dégüdek balilarning sawadini chiqirish bilenla cheklinip qalmaqtiken.

Hazir gérmaniyede yashawatqan tejribilik til - edebiyat oqutquchisi abduweli tursun ependi bu heqte radiyomiz ziyaritini qobul qildi. U muhajirette yashawatqan Uyghurlarning qandaq qilip öz perzentlirige élip bériwatqan ana til terbiyisining ünümini yuqiri kötüreleydighanliqi heqqide pikir bayan qildi.

6. “Uyghurlarning qisqiche tarixi” namliq kitabning yézilip chiqishidiki sirliq jeryanlar diqqet qozghimaqta

Shinjang xelq neshriyati teripidin 1990 - yili neshr qilin'ghan “Uyghurlarning qisqiche tarixi” namliq kitab xitay hökümitining Uyghur tarixini qandaq sherhileshtiki siyasiy qélipini békitip bergen.

Melum bolushiche, “Uyghurlarning qisqiche tarixi” ning yézilip chiqishi we neshr qilinip tarqitilishigha 30 nechche yilliq “Sirliq jeryan” ketken.

Eyni waqitta mezkur kitabning Uyghurche neshrige “Mes'ul muherrir” lerning biri süpitide ismi yézilghan qurban weli ependi aridin 25 yil ötkende bu heqtiki bezi sirlarni ashkara qildi.

Melum bolushiche, Uyghur tarixini yézip chiqish heqqidiki esli pilanda Uyghur tarixchiliriningmu qatnishishi békitilgen. Halbuki, atalmish “"Uyghurlarning qisqiche tarixi" ni yézish guruppisi” kéyinche Uyghur tarixshunaslar yazghan böleklerning héchqaysisini qobul qilmighan.

Mutexessisler “Uyghurlarning qisqiche tarixi” namliq bu kitabta Uyghur tarixidiki bezi muhim weqelerning astin - üstün qiliwétilgenlikini shundaqla mezkur kitabning ilmiy tetqiqattin köre, siyasiy meqsetni chiqish qilghanliqini tekitlimekte.