Heptilik xewerler (14-marttin 20-martqiche)

Uyghur diyaridiki mejburiy emgek mesilisi xelq'arada zor ghulghula qozghidi

Xitay hökümitining Uyghur diyaridiki lagér tutqunlirini mejburiy emgekke séliwatqanliqi köplep melum bolghandin kéyin amérikadiki her sahening qattiq eyiblishige duch keldi.

Amérikadiki karxanilar uyushmisi bu heqte bayanat élan qilip: “Biz bu xil qebih qilmishni qobul qilalmaymiz,” dédi. Ularning bayanatida éniq qilip: “Amérika hökümiti we munasiwetlik orunlar étirap qilghandek shinjangdiki shara'it we xitay bolmighan ishchilargha mu'amile qilishta yer shari teminat zenjirining pütünlükige ochuq xirislar peyda bolmaqta” dégen.

Nöwette amérika hökümiti we soda shirketliri bu xil mejburiy emgekni cheklesh üchün aldi bilen xitayda ishlen'gen mehsulatlarni import qilish we sétiwélishni cheklesh lazimliqini küchlük rewishte tekitleshke bashlidi.

Xitayning tajsiman wirusqa jawabkar bolushi lazimliqi otturigha qoyuldi

Xitay hökümitining hazir pütün dunya üchün waba késilige aylinip ketken tajsiman wirusining menbesini amérikadin izdesh urunushi arqimu-arqidin keskin tenqidlerge duch keldi. Amérika prézidénti donald tramp bu wirusni “Xitay wirusi” dep atidi hemde bu wirusning menbesi xitay ikenlikini éniq eskertti.

Shuning bilen birge amérika hökümet xadimliri xitay hökümitining wirus tarqilishqa bashlighan deslepki waqitlarda bu ehwalni dunyadin yoshurup, wirusning hazirqidek yamrap kétishige seweb bolghanliqini küchlük tenqidlidi.

Amérika we yawropadiki dangliq obzorchilar bu heqte maqale we obzor élan qilip, xitay hökümitining hazirqi wirus wabasigha jawabkar bolushi lazimliqini, xitay bu qilmishi mahiyette xitayning özini origha tiqidighanliqini körsetti.

Ataqliq naxshichi reshide dawut qamaqqa höküm qilin'ghan

Uyghur diyarida yillardin buyan özining lirik naxshiliri bilen xelqning hörmitige ériship kelgen naxshichi reshide dawutning buningdin birnechche yil ilgiri lagérgha élip kétilgenliki heqqide uchur tarqalghan idi. Yéqinda uninggha 15 yilliq qamaq jazasi bérilgenliki melum boldi.

Ehwaldin xewerdar kishiler reshide dawutning “Bölgünchilik we siyasiy mesile” tüpeylidin qamaqqa höküm qilin'ghanliqini ilgiri sürüwatqan bolsimu, uning siyasiy ishlargha arilashqanliqi heqqide héchqandaq melumat yoq iken.

Melum bolushiche, reshide dawut 2019-yilining axiri échilghan bir qétimliq mexpiy sotta sotlan'ghan bolup, weziyettin xewerdar kishiler uning qamaqqa höküm qilinishida reshide dawutning Uyghur jem'iyitidiki izzet-hörmitining asasliq seweb bolghanliqini bildürdi.

Chaqiliqtiki lagér mehbusliri türmilerge yötkep kétilgen

Xitay hökümiti Uyghur diyaridiki lagérlarning taqiwétilgenliki hemde “Kursantlar” ning jem'iyet qoynigha qaytip kelgenlikini teshwiq qiliwatqan bolup, yéqinda lagér tutqunlirining emeliyette türmilerge yötkelgenliki aydinglashti.

Yéqinda ijtima'iy taratqularda tarqalghan bir qisqa filimda bayin'gholin oblastidiki bir meydanda oxshash kiyin'gen nechche ming kishining maska taqighan halda yük-taqlirini kötürüshüp aptobuslargha chiqiwatqanliqi teswirlinidu. Bir qisim kishiler bu körünüshke qarap “Bular türme yaki fabrikilargha yötkiliwatqan lagér tutqunliri bolushi mumkin” déyishmekte.

Muxbirimizning bu heqtiki ehwal igilishi jeryanida chaqiliq nahiyisidiki bir saqchi xadimi hazir chaqiliqta héchqandaq lagér qalmighanliqini, u kishilerning xitay ölkiliri we bashqa jaylardiki türmilerge yötkelgenlikini bildürdi.

Xitayning “Wirusni kontrol qilghanliqi” ning yalghanliqi algha sürülmekte

Xitaydin tarqalghan tajsiman wirus pütün dunya miqyasida zor ölüm-yitim weqelirini peyda qiliwatqanda xitay da'iriliri özlirining utuqluq halda bu wirusni kontrol qilghanliqini, shuningdek ishlepchiqirishning eslige kelgenlikini teshwiq qilmaqta.

Xitay axbaratliri xitayning herqaysi jayliridiki zawutlarning ishqa chüshkenlikini alahide tekitlewatqan bolup, xitay re'isi shi jinpingning wuxen'ge barghanliqini buninggha delil qilip körsetmekte. Emma türlük yollardin melum boluwatqan uchurlar xitay hökümitining yene bir qétim dunyani aldawatqanliqi, buning bilen téximu köp kishilerning wirusning qurbanliri bolup kétishi mumkinlikini algha sürmekte.

Mushu sewebtin Uyghur diyaridiki bir qisim mektepler 16-marttin bashlap oqushni eslige keltürgen bolup, oqughuchilarning mektepke qaytishi “Wirusning tarqilishigha yéngi meydan hazirlimaqta” dep tenqidlenmekte iken.

Mutellip sidiqqa kéchiktürme qamaq jazasi höküm qilindi

Uyghur diyaridiki péshqedem zhurnalist, isimshunas mutellip sidiq buningdin ilgiri lagérgha élip kétilgen we bir mezgildin kéyin qoyup bérilgenliki melum bolghan idi. Yéqinda uninggha kéchiktürme qamaq jazasi bérilgenliki melum boldi.

Proféssor mutellip sidiqning gérmaniyediki oghli tahir mutellipning bildürüshiche, a'iliside nezerbendte turuwatqan dadisi yéqinda xitay da'irilirining ikki yérim yilliq kéchiktürme qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi heqqide uqturush tapshuruwalghan.

Mutellip sidiq qahiri Uyghur tili, edebiyati, Uyghur isimliri saheside semerilik emgeklerni wujudqa chiqarghan ijtihatliq alimlardin bolup, uning qamaqqa höküm qilinishi Uyghur serxilliri duch kéliwatqan siyasiy basturushni tipik halda eks ettürgen misallardin biri, dep qaralmaqta.