Heptilik xewerler (21-marttin 27-martqiche)

Xitay hökümitining wirus teshwiqati keskin tenqidlerge duch keldi

Xitaydin bashlan'ghan tajsiman wirus dunyawi wabagha aylinip ketkende xitay hökümitining wirus tarqalghan deslepki mezgillerde uchurlarni yoshurghanliqi hemmila sahening tenqid obyékti bolup qaldi. Xitay hökümiti derhalla bir meydan teshwiqat urushi qozghap, tajsiman wirusning menbesini amérikagha artip qoyushqa urundi.

Amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo buninggha keskin ipade bildürüp: “Xitayning bu xil tetür teshwiqatlirigha biz hergizmu yol qoyalmaymiz,” dédi.

Xitayning dunyagha özini “Dost”, “Nijatkar” qilip körsitish urunushliri gherb dunyasining ortaq tenqidige duch kéliwatqan bolup, amérika awam we kéngesh palata ezaliri hazir xitay hökümitini bu mesililer boyiche jawabkarliqqa tartishni küchlük tekitleshke bashlidi.

Uyghur diyaridiki “Wirustin kéyinki ishlepchiqirish” ehwali endishe qozghidi

Xitay hökümiti tajsiman wirusni kontrol qilghanliqini élan qilghandin kéyin Uyghur diyaridiki mekteplerde oqush bashlinip, kino-tiyatirxanilarmu qayta échildi.

Muxbirimizning bu heqtiki ehwal igilishi jeryanida ürümchi shehiridiki köp qisim kinoxanilar échilghan bolsimu, körürmenlerning yoqning ornida ikenliki, köp qisim zallarning izchil bosh turuwatqanliqi melum boldi.

Shuning bilen birge xitay hökümitining ilgiridin buyan dawam qiliwatqan Uyghur yashlirini ichkiridiki zawutlargha ishchiliqqa yötkishi “Qarap turup Uyghur yashlirini ölümge ittergenlik” dep tenqidlendi.

87 Yashliq abdul'ehed mexsum hajim lagérda jan üzgen

Xitay hökümitining siyasiy basturush heriketliridiki wehshiyane qilmishi köpke tonulghan diniy zat, 87 yashliq abdul'ehed hajimning lagérgha élip kétilishi hemde shu jayda wapat bolushida yene bir qétim eks etti.

Hayatining zor bir qismini xitay türmiside ötküzgen abdul'ehed hajim axirqi qétim 2004-yili “Qanunsiz halda ösmürlerge diniy terbiye bergen” dégen jinayet bilen 75 yéshida besh yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan. 2017-Yili xitay da'iriliri uni gumanliq unsur, dégen namda lagérgha élip ketken. U alte aydin kéyin lagérda jan üzgen.

Melum bolushiche, abdul'ehed mexsum hayatining axirighiche özining kishilik mewqesidin we dunya qarishidin yanmighan. Shundaqla xoten rayonida milliy roh we diniy kimlikte simwolluq obrazgha aylan'ghan iken.

Uyghur serxilliri dawamliq halda éghir qamaqqa höküm qilinmaqta

Xitay da'iriliri izchil lagér tutqunlirining “Jem'iyet qoynigha qaytip kelgenliki” ni teshwiq qiliwatqan bolup, melum bolghan ré'alliqlar Uyghur serxillirining emeliyette lagérlardin türmilerge yötkiliwatqanliqini körsetmekte.

Yéqinda elge tonulghan chaqchaqchi musajanning “Chet'elge chiqish” we “Köp perzentlik bolush” jinayetliri bilen 20 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghanliqi melum boldi.

Ürümchi shehiridiki “Tang nuri import-ékisport shirkiti” ning diréktori memet imin abdullamu köp qétim türkiyege barghanliqi we chet'elge pul salghanliqi üchün 15 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan. Bu xil qismetke yoluqqanlarning yene biri yéqinda amérika we yaponiyediki tébbiy oqushni tamamlap ürümchige qaytqan imamjan ibrahim bolup, Uyghur serxillirining dawamliq halda hujum we yoqitish nishani boluwatqanliqini körsetmekte.

Xitayning “Esebiylikni cheklesh” tedbirlirige maslashqan Uyghurlarmu lagérgha yollanmaqta

Kucha nahiyisidiki nemunilik oqutquchi memettursun da'im köp qétim “Munewwer partiye ezasi” bolup bahalan'ghan hemde nahiye boyiche teqdirlen'gen munewwer xelq oqutquchilirining biri. Emma mushundaq bir kishiningmu ötken yilidin bashlap lagérgha élip kétilishi nurghun kishilerni wehimige salmaqta.

Muxbirimizning bu heqtiki ehwal igilishi jeryanida memettursunning lagérda ikenliki hemde xitayche öginiwatqanliqi delillendi.

Bu xildiki ehwal türkiyediki muhajirlardin zeytunening guwahliq sözliridimu uchraydu. Uning anisi aytörem xudesh uzun chachlirini kestürüp, uzun kiyimlerdin waz kechken, mejburiy halda ikki qétim hamilisi chüshürüwétilgen bolsimu, yenila lagérgha tutulushtin xaliy bolalmighan.

Tajsiman wirusi muhajirettiki Uyghurlarghimu éghir tesir körsetmekte

Pütün dunya üchün waba boluwatqan tajsiman wirusi Uyghur diyarining herqaysi jayliridiki kishilerge, jümlidin lagér ichi we sirtidiki Uyghurlargha téximu zor éghirchiliqlarni élip kéliwatqanliqi melum.

Muhajirettiki Uyghurlarmu buning biwasite tesirige uchrap, mektep we bashqa ammiwi jama'et sorunlirining taqilishi bilen özliri dawam qilip kelgen Uyghur dawasini téximu köp sahege bildürüshning pursetliridin mehrum bolmaqta. Jümlidin pütün dunyaning es-yadi wirus bilen bolup ketkenliki üchün, lagérdiki Uyghurlar mesilisi qismen tashlinip qélish xewpige duch kelmekte.

Bu hal yene bir jehettin muhajirettiki Uyghurlarning iqtisadiy hayatida muhim halqilardin bolghan kündilik jismaniy emgek pursitini cheklep qoyghanliqtin mushuningghila qarashliq bolghan zor bir qisim Uyghur jama'iti üchün bu téximu zor müshkülat bolup qalmaqta iken.