Һәптилик хәвәрләр (17-июндин 23-июнғичә)

Мухбиримиз қутлан
2017.06.23
erkin-asiya-radiosi-yengi.jpg Әркин асия радиоси уйғур бөлүми һәптилик хәвәрлири
Photo: RFA

Америкидики уйғур җамаити үч қетим коллектип иптарлиқ паалийити өткүзди

Уйғур хәлқи 2017-йиллиқ рамизанни хитайниң әң қаттиқ диний чәклимиси астида күтүвалди. 

Муһаҗирәттики уйғур җамаити, шу җүмлидин америкидики уйғур җамаити рамзан киргәндин буян 3 қетим коллектип иптарлиқ өткүзүп, һөр дунядики уйғурларниң барғансери күчийиватқан җамаәтчилик роһини, диний вә миллий кимликини намаян қилди.

Иптар паалийитидә сөз қилған америка уйғур бирләшмисиниң рәиси илшат һәсән әпәнди, “чәтәлдики уйғурларниң бир җайға җәм болуп коллектип иптарлиқ паалийити өткүзүши, вәтәндики еғир реаллиққа нисбәтән һөр дуняниң инкаси болуп қалғуси” деди. 

Аблимит дамолламниң түрмидики қийин-қистақта һаятидин айрилиши чәтәлләрдә күчлүк инкас қозғиди

Аблимит дамоллам 1980-йиллардин 1990-йилларниң башлириғичә болған арилиқта қәшқәрдә тил-техника мәктипи ечип, көплигән ихтисас игилири билән диний саһәдики билим адәмлирини йетиштүргән зат иди.

Йеқинда аблимит дамолламниң тутуп кетилгәнлики һәққидә хәвәр тарқалғандин кейин, радийомиз қәшқәрдики сақчиханилардин әһвал сүрүштүрүп униң түрмидә вапат болғанлиқини дәлиллиди.

80 яшлиқ аблимит дамолламниң хитай түрмисидә һаятидин айрилиши пүтүн дунядики уйғурлар арисида күчлүк инкас қозғиди. Муһаҗирәттики уйғур тәшкилатлири бу мунасивәт билән арқа-арқидин баянат елан қилип, хитайниң дөләт зораванлиқини қаттиқ әйиблиди.

Бир қисим әмәлдарларниң уйғур йезиқини қайта өзгәртиш һәққидики тәшәббуси ғулғула пәйда қилди

Уйғур тил-йезиқиниң 20-әсирдин буян көп қетим ислаһ қилинғанлиқи, болупму хитай билән рус коммунизминиң һәр қетимлиқ сиясий һәрикәтлиридә “өзгәртиш” нишани қилинғанлиқи мәлум.

Йеқинда турпан шәһәрлик почта-телеграф идарисиниң муавин башлиқи қадир һемит очуқ тәшәббуснамә елан қилип, “уйғур кона йезиқиниң компютер дәвригә маслишалмиғанлиқини, латин йезиқиға қайтидин көчүшниң зөрүрлүки” ни оттуриға қойған.

Бу тәшәббус чәтәлләрдики уйғур зиялийлири арисида күчлүк ғулғула қозғиди. Америкидики уйғур зиялийлиридин доктор қаһар барат әпәнди билән уйғур академийисиниң башлиқи, доктор абдулһәмид қарахан әпәнди буниң хитайниң “сиясий ғәризи” арилашқан тәшәббус икәнликини илгири сүрди.

Пешқәдәм язғучи һаҗи мирзаһид керими өзиниң қәшқәрдә тәһдит астида яшаватқанлиқини билдүрди

80 яшқа йеқинлашқан пешқәдәм әдиб һаҗи мирзаһид кәрими уйғур бүгүнки заман әдәбият тарихидики муһим язғучиларниң бири. 

Униң һазирғичә “җудалиқ”, “султан сәидхан”, “султан абдурешитхан”, “мирза абабәкри”, “йүсүп хас һаҗиб” қатарлиқ тарихий романлири оқурмәнләр билән йүз көрүшкән. 1958-Йилидики “йәрлик милләтчиликкә қарши һәрикәт” тә язғучиниң “сандуқ ичидики бовақ” намлиқ әсири һуҗумға учрап, өзи оннәччә йиллап түрмидә ятқан.

Язғучи һаҗи мирзаһид кәрими йеқинда радийомиз зияритини қобул қилип, қәшқәрдики өйиниң икки қетим сақчилар тәрипидин ахтурулғанлиқини, романлириниң елип кетилгәнликини вә өзиниң назарәт астида яшаватқанлиқини билдүрди.

Кәлпиндики уйғур балиниң аилә тәрбийиси һәққидики син көрүнүш уйғур елидики юқири бесимлиқ сиясий атмосферадин дерәк бәрмәктә

Хитайниң уйғур елида йолға қоюватқан аталмиш “қош тиллиқ” йәсли маарипи милйонлиған уйғур балилирини аилә, җәмийәт вә мәктәптики миллий мәдәнийәт тәрбийисидин мәһрум қилмақта.

Йеқинда кәлпин наһийисиниң ачал базирида сүрәткә елинған бир қисқа син көрүнүши иҗтимаий таратқуларда ашкариланған болуп, униңда икки-үч яшлиқ бир уйғур балиниң ши җинпиңдин тартип таки йәрлик әмәлдарларниң исимлириға қәдәр ядқа билидиғанлиқи көрситилгән.

Муһаҗирәттики уйғур сәрхиллири бу һәқтә инкас қайтуруп, мәзкур видейо нөвәттә уйғур дияридики балилар дуч келиватқан иҗтимаий паҗиәниң ич йүзини ечип көрсәтмәктә, дәп тәкитлиди.

Хитай археологлири борталадики бир қәдимий харабилиқни қезишқа башлиған

Хитай археологлириниң йеқинда бортала шәһириниң далат базиридики бир қәдимий харабилиқини қезишқа башлиғанлиқи мәлум.

Хитай таратқулириниң илгири сүрүшичә, бу қетимлиқ қезишниң мәқсити мәзкур харабилиқниң хитайниң суң яки моңғуллар қурған йүән сулалиси билән болған мунасивитини ениқлаш икән. 

Йеқинда чен чүәнго үрүмчидә чақирилған археологийә хизмәт йиғинида “шинҗаң археологийисиниң нишани шинҗаңниң әзәлдин тартип җуңгониң земини икәнликини испатлашқа қаритилиши керәк” дегән. Бирақ бәзи тарихчилар, чен чүәнгониң сөзини “илмий тәтқиқат әркинликигә хилап” дәп тәнқид қилмақта.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.