Heptilik xewerler (9-dékabirdin 15-dékabirghiche)

Ilham toxtigha “Waymar kishilik hoquq mukapati” teqdim qilindi

10-Dékabir küni “Xelq'ara kishilik hoquq küni” munasiwiti bilen gérmaniyediki waymar sheherlik hökümet bu yilliq “Waymar kishilik hoquq mukapati” ni xitay türmisidiki Uyghur ziyaliysi ilham toxtigha bérish murasimi ötküzdi.

Murasimda xitay türmisidiki ilham toxtining qutulushi üchün pa'aliyetlerde boluwatqan her sahe kishiliri nutuq sözlep, bu mukapat arqiliq ilham toxti we Uyghurlar mesilisini xelq'aragha téximu yaxshi tonutqili bolidu, dédi.

Mukapat tarqitish murasimigha qatnashqili kelgen Uyghur jama'iti murasimdin kéyin, waymar sheherlik hökümetning aldida xitayning zulumigha naraziliq bildürüp namayish qildi.

Bi'ologiyelik uchurlarni toplashning pütkül Uyghurlargha kéngiyishi zor ghulghula qozghidi

Xitay hökümitining “Heqsiz salametlik tekshürüshi” namida Uyghur diyaridiki barliq kishilerning gén ewrishikisi we bashqa bi'ologiyelik uchurlirini arxiplashturup chiqqanliqi xelq'arada zor ghulghula qozghidi.

Xelq'aradiki kishilik hoquq teshkilatliri bu heqte pikir qilip, “Xelqqe menpe'et yetküzüsh” namidiki bu “Heqsiz salametlik tekshürüshi” ning emeliyette kishilerning shexsiyet hoquqini depsende qilish ikenlikini körsetti.

“Kishilik hoquqni közitish teshkilati” bu munasiwet bilen mexsus zor hejimlik bayanat élan qildi. Bayanatta xitay hökümitining Uyghurlar bixewer halda ularning bi'ologiyelik uchurlirini toplashning qanunsizliq ikenliki alahide tekitlendi.

Atalmish “Xitay saqchisi” chet'eldiki Uyghur oqughuchilardin pul ündürmekchi bolghan

Yéqinda özini “Xitay saqchisi” dep atiwalghan kishilerning chet'ellerdiki bir qisim oqughuchilargha tehdit sélip, ulardin pul ündürmekchi bolghanliqi ashkarilandi.

Melum bolushiche, atalmish “Xitay saqchisi” chet'eldiki oqughuchilarning ündidarigha uchur yollap, ularning “Öginish merkizi” diki ata-anisini chiqirip bermekchi bolghan. Buning bedilige bolsa oqughuchilardin pul tapshurushni telep qilghan.

Xitay hökümitining saqchixaniliri bu ehwal heqqidiki so'allargha jawab bérip, “Saqchilarning ündidar arqiliq chet'ellerdiki oqughuchilardin pul ündürmekchi bolushi hemde ulargha tehdit sélishi qanunsizliq,” dédi. Emma chet'elde oquwatqan Uyghurlarning ata-anilirini mejburiy “Terbiyelesh” ke élip kétishni “Normal ehwal” dep aqlidi.

Xitay hökümiti “Térrorluq” qa da'ir ehwallarni pash qilghanlargha ghayet zor mukapat bérishni uqturdi

Uyghurlar diyarida izchil dawam qiliwatqan “Térrorluq” we “Esebiylik” ke qarshi turush heriketliri jeryanida hökümet tarmaqlirining türlük shekillerdiki “Maddiy jehettin mukapatlash” charisini qolliniwatqanliqi melum bolmaqta. Bu charilar birdek xelq ammisini “Térrorchi” we “Héjretchi” dep qarighan kishiler heqqide “Yip uchi” bilen teminleshke qiziqturmaqta iken.

Yéqinda xoten wilayitining bu heqtiki mukapatlash charisini ijra qilish üchün wilayet maliyesidin 100 milyon som meblegh ajratqanliqi melum boldi.

Analizchilar bu heqte pikir qilip “Bu hal, xitayning shunche zor eskiriy küchining Uyghurlar diyaridiki qarshiliqni basturushqa esqatmighanliqini körsitidu,” dédi.

Tebligh sözleshning éghir “Jinayet” bolidighanliqi ashkarilandi

Uyghurlar diyaridiki qattiq siyasiy kontrolluqning bir ipadisi qolgha élin'ghanlargha heddidin éghir jaza bérilishide eks étiwatqanliqi melum bolmaqta.

Muxbirimizning ehwal éniqlishi jeryanida gumining piyalma yézisidiki bir kent sékrétari shu yézidiki diniy zat exmet islamgha “Qanunsiz tebligh qilghan” dégen jinayet bilen ölüm jazasi bérilgenlikini tilgha aldi. Yene beziler uninggha ölüm jazasi emes, belki muddetsiz qamaq jazasi bérilgenlikini algha sürdi.

Analizchilar bu heqte pikir qilip, “Diniy tebligh pa'aliyiti üchün bir kishige bu qeder éghir jaza bérish Uyghurlarning hazirqi ehwalining qaysi derijige bérip yetkenlikini körsitidu,” dédi.

Mutexessisler xitayning tarix sepsetisini inkar qildi

Xitay hökümiti yillardin buyan Uyghur diyarining “Ezeldinla xitayning bir qismi” ikenlikini teshwiq qilip kelmekte. Bu mesilide ular herwaqit miladidin burunqi 60-yili xen sulalisining bu jayda “Gherbiy yurt qoruqchibeg mehkimisi” tesis qilghanliqini ispat qilip körsitidu.

Yéqinda xitay hökümiti teshkilligen bir guruppa xitay arxé'ologlar hazirghiche tépilmay kelgen mezkur “Gherbiy yurt qoruqchibeg mehkimisi” ning ornini bügür nahiyisidin “Tapqan” liqini élan qilghan. Emma bu heqte tepsiliy melumat bérilmigen.

Chet'ellerdiki xitay we Uyghur tarixshunasliri bu mesile heqqide pikir qilip, “Xitay hökümitining bu sepsetisi put tirep turalmaydu,” dédi.