Һәптилик хәвәрләр (25 - декабирдин 31 - декабирғичә)

Бу йил 84 яшқа киргән әрздар абдуреһим молләк ака йәр мәсилиси билән 12 ‏- қетим йәнә бейҗиңға кәлди.

Әрздар абдуреһим молләк ака ақсу вилайити онсу наһийиси қизил деһқанчилиқ мәйданидин болуп, у, илгири бейҗиңға 11 қетим әрз қилип кәлгән иди.
Абдуреһим молләк ака 4 айниң алдида бейҗиңдин тутуп кетилгәндин кейин, йеңи мәйдан башлиқи униңдин тартивелинған 220 йәрниң пәқәт 70 мосини һәл қилип бәргән. Абдуреһим ака буниңдин рази болмиған.

У, қолидин кәткән йерини толуқ қайтурувелиш мәқситидә өткән һәптә бейҗиңға 12-қетим келип, әрзини қайтидин башлиған.

Хитай мәркизий һөкүмити уйғур елидә елип берилидиған муқимлиқ хизмитиниң нишани бәлгиләп, уйғур ели "муқимлиқиға асасий хәвпниң миллий бөлгүнчиликтин келидиғанлиқи" ни тәкитлигән.

Йиғинда хитай һөкүмити 10 йилдин буян уйғур елигә қарита ишлитилип келиватқан " террорлуққа қарши күрәш қилиш" аталғуси алаһидә тилға елинмиған.

Доктор әркин әкрәмниң қаришичә, хитай һөкүмитиниң 2001- йилидин буян күчәп тәшвиқ қиливатқан " террорлуққа қарши күрәш" аталғусини тәкитләшни бирдинла пәсәйтиши хәлқара вәзийәттики өзгириш билән мунасивәтлик болуп, бу уйғур елидә бастуруш һәрикәтлириниң йәнә бир дәвргә киргәнликидин дерәк беридикән.

"Җяңсу қанунчилиқ гезити" ниң хәвәр қилишичә, җяңсуниң җүнән сот мәһкимиси 2011 ‏- йил ичидә, сиясий ирадиси қәтий болған бир түркүм сотчиларни, уйғур райониға ярдәмгә әвәтмәкчи.

Хәвәрдә бу сотчиларниң пәқәт йәрлик сотчиларни тәрбийиләйдиғанлиқи, йетәкләйдиғанлиқи, муһим делоларни тәң музакирә қилип бирликтә қарар чиқиридиғанлиқи билдүрүлгән.

Норвегийидә яшаватқан уйғур зиялийлиридин, сабиқ адвокат бәхтияр әпәндиниң қаришичә, уйғур райониға сотчи әвәтиш уйғур районида "5-июл намайиши" ға аит бесилип ятқан делоларниң көплүки вә униң мурәккәплики билән мунасивәтлик икән.

24- Декабирдин 26- декабирғичә стокһолимда елип берилған ислам мәсилилири илмий муһакимә йиғинида уйғур мәсилиси музакирә қилинди.

Ислам мәсилилири илмий муһакимә йиғини шималий явропа ислам бирликиниң орунлаштуруши вә шветсийә мәмликәтлик ислам җәмийитиниң саһибханилиқида йилда бир қетим өткүзүлүватқан иди.

Йиғинға шималий явропа әллири вә башқа мусулман дөләтлиридин мусулман мутәхәссисләр тәклип қилинған болуп, уйғурларға вакалитән встралийидин диний зат абдусалам қарим тәклип қилинған.

Йиғинниң күн тәртипи бойичә, абдусалам қарим уйғур мәсилиси бойичә доклат бәрди вә шәрқи түркистан һәққидә тәйярлиған филимни көрсәтти.
Униңдин кейин сөзгә чиққан қаһирә университетиниң лектори доктор рағеп әл сарҗаний уйғурларға ярдәм беришниң 11 түрлүк тәшәббусини оттуриға қойди.

Хитай һөкүмити хитай мәркизий хәлқ радио истансиси қармиқидики уйғурчә аңлитиш вақтини 16- декабирдин башлап 18 саәткә узартти.

Вәзийәт көзәткүчилириниң қаришичә, мәзкур уйғурчә частота хитай һөкүмәт ахбаратиниң бир қисми болуп, йәнила хитай компартийисиниң тәшвиқат қорали сүпитидә ишлитилидикән.

Мәркизий хәлқ радио истансиниң уйғурчә аңлитиши 1956 ‏- йили 10- декабир башланған болуп, узун йил күнигә бир саәт аңлитиш берип кәлгән иди.
Хитай һөкүмити өткән йилидин башлап хитайдики һәр дәриҗилик ахбарат васитилиригә селинидиған мәбләғни көпәйтип, хитай компартийисиниң тәшвиқат салмиқини ашуридиғанлиқини уқтурған иди.

Бизгә кәлгән учурларға қариғанда, бу йил 4 ‏-айда үрүмчи шәһәрлик оттура сот мәһкимиси шинҗаң университети рус тили синипиниң оқуғучиси пәзиләт әкбәргә 2 йил кечиктүрүп иҗра қилинидиған өлүм җазаси бәргән.

Пәзиләт әкбәр әслидә қорғас наһийисиниң сүйдүң базиридин болуп, оқуш билән үрүмчигә кәлгән вә аилә қийинчилиқи түпәйли оқушни тохтитип, яллинип ишлимәктә икән.

Мәлум болушичә, пәзиләт әкбәр 2009- йили 5 ‏-июл достлири билән бирликтә намайишқа қатнашқан икән. Пәзиләт әкбәр, "5 -июл вәқәси" дин 2 ай кейин тутқун қилинған вә бу йил 4 ‏-айниң ахирлирида ечилған бир қетимлиқ мәхпий сотта, қатиллиқ җинайити билән әйибләнгән. Радиомизға йолланған инкаста, пәзиләт әкбәрниң сотта қандақ қилмишлар билән әйибләнгәнлики һәққидә мәлумат берилмигән.

12- Айниң 29-күни японийә т б с телевизийә қанилида елип берилған "хитай демократийилишишкә йүзлинәмду?" намлиқ муназирә программисида уйғур мәсилиси оттуриға қоюлди.

Японийидики даңлиқ кино чолпини китано такеши әпәнди риясәтчилик қилған бу программиға, сабиқ японийә һава армийиси баш қомандани тошийо тамогами әпәнди вә хитай хәлқ қурултийи қанун комитети мутәхәссиси җу явләй қатарлиқ нопузлуқ хитай мутәхәссислири қатнашқан.

Хитай мутәхәссисләр хитайни ақлап нурғунлиған пакитсиз сөзләрни оттуриға қойған. японийиниң сабиқ һава армийиси баш қомандани тамогами әпәнди сөз елип, хитайниң тарихтики мустәқил дөләт шәрқий түркистан вә тибәтни бесивелип, ассимилятсийә қилишқа башлиғанлиқини билдүргән.

Ундин башқа, муназирә сорунидики японийә парламент әзалири хитай һөкүмитиниң уйғур қизлирини хитай өлкилиригә йөткәш сияситини әйибләп, муназиригә чүшкән хитай сиясий мулаһизичилирини осал әһвалға чүшүрүп қойған.

"Шинҗаң хәвәрләр тори" ниң хәвәр қилишичә, уйғур елидә 12- айниң 10 ‏-күни йәнә "йүз күнлүк қаттиқ зәрбә бериш һәрикити" башланған.

Һәрикәткә "қәбиһ зораванлиқ җинайәтлириниң алдини елиш вә униңға қақшатқуч зәрбә бериш һәрикити" дәп нам берилгән. Җ х назаритиниң бу һәрикәт һәққидики уқтурушида, чоң көләмлик аммиви вәқәләрниң алдини елишму қаттиқ тәләп қилинған.

Дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат ришитниң қаришичә, бу хилдики һәрикәтләр әзәлдин уйғурларни бастурушқа қаритилған болуп, бу хилдики һәрикәтләр давамида уйғурларниң кишилик һоқуқлири еғир дәпсәндә қилинип кәлгән.