Һәптилик хәвәрләр (9 - январдин 15 - январғичә)

Хитай йәнә бир түркүм уйғур қизлирини хитай өлкилиригә ишләшкә елип маңди

Хитай йәрлик һөкүмити 7 - январ йәнә бир түркүм уйғур қизлирини хитай өлкилиригә ишләшкә елип маңди. Шинхуа ахбаратида көрситишичә, бу нөвәт елип меңилған уйғур ишләмчиләр қәшқәр вилайити конашәһәр наһийиси опал йезисидин икән.

Хәвәр қилинишичә, бу нөвәт җәмий 500 нәпәр уйғур қизи, хитайниң гуаңдуң вә шәндуң өлкилиригә елип меңилған. Әмма хәвәрдә бу қизларниң конкретни қайси завутларға елип меңилғанлиқи вә бу қизларниң хитай өлкилиридики завутларда қандақ хизмәтләргә селинидиғанлиқи оттуриға қоюлмиған.

Шенҗенда бир уйғур күткүчи өлтүрүлгәндин кейин, шенҗен вәзийитидә җиддийлик келип чиққан

Шенҗенда бир уйғур күткүчи өлтүрүлгәндин кейин, шенҗен вәзийитидә җиддийлик келип чиққан. Җәнуби хитай сәһәр гезитидә хәвәр қилинишичә, бу вәқәниң 5 - июл үрүмчи вәқәсиниң келип чиқишиға сәвәб болған 26 - июн шавгуән вәқәсиниң тәсири техи түгимигән мәзгилгә тоғра кәлгәнлики бу хил җиддийликниң келип чиқишидики алаһидә сәвәбләрниң бири икән.

Чаршәнбә күни кәчқурун, бир қисим хитай херидарлар шенҗен шәһири футйән районидики уйғур ашханисида бир уйғур күткүчини пичақ тиқип өлтүрүвәткән иди.

Хәвәрдә көрситишичә, вәқә йүз бәргәндин кейин йәрлик сақчи органлири футйән райони әтрапидики мудапиә вә бихәтәрлики тәдбирлирини күчәйткән һәмдә вәқә йүз бәргән ресторан алдидики дәрәхләрни кесип ташлап көзитиш аппарати орунлаштурған.

Йеңи мәлуматларға қариғанда бу қатиллиқ гумандарлири шенҗен шәһиридики хуңтәйде мал - мүлүк ширкитиниң аманлиқ қоғдаш хадимлири икән.

Уйғур елидики бир қисим тақиветилгән тор бәтлири ечилишқа башлиди

Хитай йәрлик даирилири "5 - июл үрүмчи вәқәси"дин кейин уйғур ели миқясида тақивәткән бир қисим тор бәтлирини ечишқа башлиди. Тәңритағ торида бу һәқтә берилгән хәвәрдә көрситишичә, бир қисим һөкүмәт вә хәвәр торлири 10 - январдин башлап уйғур ели ичидә чәклик даиридә ечилишқа башлиған.

Хәвәрдә мундақ көрситилгән: "аптоном районимизниң муқимлиқ вәзийитини һәр тәрәплимә ойлашқандин кейин, аптоном район, "хәлқ тори" вә "шинхуа тори" ни 10 - январдин башлап ечишини қарар қилди."

Униңдин башқа хәвәрдә йәнә, "тәңритағ тори " ниң уйғурчә вә хитайчә бәтлириниң хитай сиртидиму ечилидиғанлиқи илгири сүрүлгән.

Хитай даирилири "5 - июл вәқәси" йүз берип узун өтмәй, уйғур елини интернет алақисидин үзүвәткән вә уйғур елигә урулидиған хәлқаралиқ телефонларни чәклигән иди.

Японийидә "5 - июл вәқәсиниң әмәлийити" намлиқ китаб нәшр қилинди

Йеқинда японийидә "5 - июл вәқәсиниң әмәлийити" намлиқ китаб нәшр қилинди. Бу китаб, японийә уйғур җәмийитиниң башлиқи илһам мәһмут әпәнди тәрипидин япон тилида йезилған болуп, йеқинда японийидики "такираҗима нәшрияти" тәрипидин 15 миң тираҗ билән нәшрдин чиқти.
 
Илһам мәһмут әпәнди китабида, өзиниң хитайда өткән 30 нәччә йиллиқ һаят сәргүзәштилири билән 5 - июл вәқәсини бирләштүрүп баян қилиш арқилиқ, 5 - июл вәқәсиниң һәқиқий маһийитини йорутуп беришкә тиришқан.

Әркинлик сарийи: уйғур елидә бастуруш сиясити 2009 - йили чекигә йәтти

Баш штаби америкиниң нюйорк шәһиригә җайлашқан "әркинлик сарийи" йиллиқ доклат елан қилип, дунядики дөләтләрниң әркинлик дәриҗисини баһалап чиқти.

Доклатта, хитай һөкүмитиниң 2009 - йили җәрянида уйғур елидә һәрхил чәкләш сиясәтлирини йолға қойғанлиқи вә "5 - июл үрүмчи намайиши" ни қаттиқ бастурғанлиқи оттуриға қоюлған.

Доклатниң уйғурлар тилға елинған қисмида, "һөкүмәтниң узундин бери йүргүзүп келиватқан шинҗаңниң нопус қатлимини өзгәртиш вә шинҗаңдики диний әркинликни қаттиқ боғуш сиясити, 2009 - йилиға кәлгәндә, бу районда миллий тоқунуш йүз берип, уйғур мусулманларниң мәҗбурий ғайиб болуши, нәччә рәт елип берилған өлүм җазалири вә чиңитилған интернет чәклимиси қатарлиқлар билән чекигә йәтти " дейилгән.

Хәлқаралиқ хәвәрләр

Бу һәптә җәрянида дуня миқясида йүз бәргән муһим хәлқара хәвәрләр болса,  бу һәптә интернет ширкити гогулниң хитайдин чиқип кетиш мумкинчиликини оттуриға қойғанлиқи, америка ташқи ишлар министири клинтон ханимниң хитайни сиясий ечиветишкә чақирғанлиқи вә кариб деңизидики дөләт һайтида йәр тәврәш апити йүз бәргәнликидур.

Гогул ширкити сәйшәнбә күни баянат елан қилип, хитайниң интернет абунитлирини назарәт қилишни қобул қилалмайдиғанлиқи, әгәр хитай буниңға қетилмиса ширкәтниң хитайдики тиҗаритини тохтитип, ишханилирини тақайдиғанлиқини билдүрди.

Баянатта, интернет хаккерлириниң һуҗуми вә һөкүмәтниң назарити давамлашқан тәқдирдә, гогул херидарлириниң әқлий мүлүк һоқуқи вә бихәтәрликиниң тәһдиткә учраш еһтимали барлиқи, бундақ әһвалда тиҗарәтни давамлаштурушниң, гогул ширкитиниң әхлақи принсиплириға хилап икәнлики билдүрүлгән.

Гогулниң бу қарари дунядики кишилик һоқуқ паалийәтчилири, болупму пикир әркинлики қоғдиғучилириниң қизғин алқишиға еришти.

Гогулниң бу қарари йәнә, америка дөләт мәҗлиси әзалиридин франк волф кирстофер симит қатарлиқларниң қизғин қоллишиға еришкән.

Нөвәттә тинч окян районидики папуа йеңи гвинийиси, австралийә вә йеңи зеландийиләрдә зиярәттә болуватқан америка ташқи ишлар министири һиларий клинтон ханим чаршәнбә күни, америкиниң һавай штатидики тәтқиқат орни: "шәрқ-ғәрб мәркизи" дә сөз қилип, хитайни сиясий ечиветишкә чақирди.

Хитайниң қошна әлләр шундақла америка вә дуняниң башқа җайлиридики дөләтләр билән болған мунасивитиниң қандақ болуши 21 - әсирдә немә ишларниң йүз беришидә муһим рол ойнайдиғанлиқини илгири сүргән клинтон ханим ханим: " биз хитайниң сиясий саһәдә техиму көп ечиветишни йолға қоюшини арзу қилимиз. Биз йәнә, техиму көп хитай пуқралириниң кишилик һоқуқ вә әркинликтин омумйүзлүк бәһримән болуш пурситигә игә болушини үмид қилимиз," деди.

12 - январ, кариб деңизидики дөләт һайти җумһурийитидә йәрлик вақит 21 дин 53 минут өткәндә 7.3 Бал йәр тәвриди. Йәр тәврәштә, тәхминән 3 милйон адәм йәни аз дегәндә бу дөләттики 9 милйон нопусниң 3 тән бир қисми апәткә учриди.

Йәр тәврәштә өлгән адәм сани 100 миң әтрапида дәп тәхмин қилинмақта. Һайтиниң пайтәхти порт ав принси шәһиридә асаси қурулуш әслиһәлири пүтүнләй вәйран болған. Интернет, телефон яки янфон қатарлиқ учур - алақә васитилири паләч һаләткә чүшүп қалған.

Һазир бу дөләткә дуняниң һәрқайси җайлиридики дөләтләр ярдәм қолини сунмақта.