Amérika xudson institutida ötküzülgen söhbette Uyghurlargha a'it yéngi qanun teklipi tilgha élindi

Muxbirimiz jewlan
2021.07.26
Amérika xudson institutida ötküzülgen söhbette Uyghurlargha a'it yéngi qanun teklipi tilgha élindi Amérika xudson instituti aliy tetqiqatchiliridin nuri türkel, érik brown(Eric Brown) qatarliqlar amérika awam palata ezasi yong kim(Young Kim) bilen tor söhbiti ötküzdi. 2021-Yili 26-iyul.
hudson.org

Amérika hökümiti xitayning Uyghurlargha dawamlashturup kéliwatqan irqiy qirghinchiliqi we qul emgikini toxtitish üchün bir qatar tedbirlerni yolgha qoyghan bolsimu, xitay yenila özining bu jinayi herikitini dawamlashturup kelmekte. Amérika dölet mejlisi bu weziyetni tonup yetken bolup, amérika hökümitining xitaygha qaratqan nöwettiki siyasitini qollash bilen birge, yéngi qanun layihesi tüzüsh arqiliq xitay hökümitige téximu küchlük bésim qilip, bu zorawanliqni toxtitish üchün heriket qilmaqtiken.

26-Iyul küni amérika xudson instituti aliy tetqiqatchiliridin nuri türkel, érik brown qatarliqlar amérika awam palata ezasi yong kim bilen tor söhbiti ötküzgen. Söhbette awam palata ezasi yong kim xitayning hindi-tinch okyan rayonidiki kéngeymichiliki we amérikining buninggha qarshi oynaydighan roli, shundaqla amérikining Uyghurlar mesilisini hel qilish üchün kelgüside yene qandaq yéngi tedbirlerni alidighanliqi heqqidiki so'allargha jawab berdi.

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining mu'awin re'isi, xudson institutining aliy tetqiqatchisi nuri türkel ependi Uyghurlar mesilisini otturigha qoyup: “Ötken bir nechche ayda baydin hökümiti xitay hökümitini kishilik hoquq depsendichiliki, bolupmu Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliq jinayiti üchün bésim qilishqa tirishiwatidu. Sizningche dölet mejlisi buning üchün yene qandaq tirishchanliqlarni körsiteleydu? sizningche amérika hökümiti kéyinki qedemde xitay kompartiyesini qanuniy jawabkarliqqa tartish üchün qandaq tedbirlerni qollinishi kérek?” dep sorighanda parlamént ezasi yong kim Uyghurlargha a'it yéngi qanun layihesi tüzüshning texirsiz wezipe ikenlikini bildürüp mundaq dédi:

“Siz éytqandek, baydén hökümiti shinjangda yüz bériwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitish üchün bügün'giche bir qatar heriketlerni qollandi. Xitay kompartiyesimu aktip tedbirlerni qollinip, dölet ichi we sirtidiki Uyghurlarni jimiqturushqa urunup keldi. Halbuki, biz xitay emeldarlirini jazalap qoyush bilenla mesilini hel qilghili yaki ularning qilmishini özgertkili bolmaydighanliqini tonushimiz kérek. Biz yene hökümet arqiliq bir yürüsh tedbirlerni qollinip, shinjangdiki irqiy qirghinchiliq mesilisini hel qilishimiz lazim. Bu her qaysi organlar otturisidiki hemkarliq, amérikidin éksport qilidighan mehsulatlarni qaratmiliq bashqurushni kücheytish, özimiz we ittipaqdashlirimizning heriketlendürgüch küchi we yumshaq küchini téximu ünümlük halgha keltürüsh qatarliqlarni öz ichige alidu. Shuning üchün men pat yéqinda “Uyghur siyasiti qanun layihesi” ni tonushturimen, buni men dölet mejlisidiki sepdashlirim we asiya komitéti re'isi ami béra bilen birlikte qilimen. Bu qanun layihesi aldimizdiki uzaq muddette Uyghurlar mesilisidiki siyasitimizni téximu küchlendüridu. Buning üchün, men bu qanun layihesidiki bir nechche maddini otturigha qoyimen. Bu maddilargha asasen, amérika tashqi ishlar minisitirliqida Uyghur mesililiri alahide maslashturghuchisi teyinlinidu, u musulmanlar köp sanliq döletlerning ammiwi diplomatiye munbiride tesir qozghap, ularning qanun mesililirige bolghan tonushini östüridu. Andin bizning bezi diplomatiye xadimlirimizni Uyghur tili boyiche terbiyelesh telep qilindi, biz yene birleshken döletler teshkilatidiki elchimizni bu teshkilatning Uyghurlarni qollishi we Uyghur rayonida tekshürüsh élip bérishini qollishi heqqide yolyoruq bérimiz. Nahayiti roshenki, irqiy qirghinchiliq dawam qilmaqta, emma bizning qollan'ghan heriketlirimiz shinjangdiki zorawanliqni téxi toxtitalighini yoq. Shunga dölet mejlisi we hökümet buning üchün derhal téximu köp heriket qollinishi kérek”.

Nuri türkel ependi yene: “Sizmu bilsingiz kérek, quyash énérgiyesi taxtisi ishlepchiqirishta mejburiy emgek küchi ishlitiliwatidu. Hazir amérika istémalchiliri, bolupmu muhitqa köngül bölidighan amérikaliqlar Uyghur mejburiy emgiki arqiliq ishlepchiqirilghan quyash énérgiyesi taxtisining amérikigha kélishidin ensirewatidu. Sizningche, amérika hökümiti kilimat özgirishi üchün tirishchanliq körsitish bilen bir waqitta, kishilik hoquq mesilisige téximu köngül bölüshi, prézidént baydin éytqandek, bir yéshil inqilab bashlishi kérekmu?” dep sorighanda, awam palata ezasi yong kilimat mesilisini dep kishilik hoquq jinayitige köz yumushqa bolmaydighanliqini tekitlep mundaq dédi: “Kilimat özgirishi xitaynimu öz ichige alghan barliq döletlerning öz'ara hemkarlishishini telep qilidighan nahayiti muhim mesile. Emma qandaq bolushidin qet'iynezer, buni dep zamaniwi qulluq we irqiy qirghinchiliq mesilisige sel qarighili bolmaydu. Sabiq amérika tashqi ishlar ministiri jon kérri bizning kilimat elchimiz, uning éytishiche, bizning quyash énérgiyesi taxtimiz we bashqa énérgiye yéngilash téxnikimizdin paydilinip ishlepchiqirilghan nurghun xitay mehsulatliri qul emgiki bilen chétishliq iken. Shunga méningche, biz insanlarni ézish, qul qilish, mejburiy emgekke sélish arqiliq payda tapidighan kesiplerni qanunlashturmasliqimiz kérek. Shunga men baydin hökümitining amérika karxanilirini shinjangdiki mejburiy emgek mesilisige chétilip qalmasliqqa agahlandurghinidin tolimu memnunmen. Men amérika awam palatasini “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanun layihisi” ni derhal maqullashqa chaqirimen. Men bu qanun layihisini tüzüshke qatnashquchilarning biri, bu qanun layihisi bizning istémalchilirimiz, karxanilirimiz we teminlesh liniyemizni Uyghur mejburiy emgikidin paydilinish imkaniyitidin mehrum qilidu”.

Jumhuriyetchilerdin bolghan amérika awam palata ezasi yong kim xanim jenubiy koréyede tughulghan amérikaliq siyasetchi bolup, kaliforniye shitatidin saylan'ghan yéngi dölet mejlisi ezasi iken. U amérika awam palatasi asiya komitétining ezasi bolup, sherqiy shimaliy asiya döletliri, bolupmu jenubiy koréye, xongkong, teywen'ge munasiwetlik muhim siyaset, qanun tüzüsh ishlirigha qatnishidiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.