40 Tin artuq xelq'araliq ammiwi teshkilat bayanat élan qilip, idris hesenni qoyup bérishni telep qildi

19-Iyul dunya Uyghur qurultiyi qatarliq 40 tin artuq xelq'araliq teshkilat Uyghur pa'aliyetchi idris hesenning qolgha élin'ghanliqining bir yilliqi munasiwiti bilen bayanat élan qilip, marakesh hökümitidin idris hesenni türmidin qoyup bérishini telep qildi.

Idris hesen ependi marakesh dölet xewpsizliki xadimliri teripidin 2021-yili 7-ayning 19-küni marakeshning kasabilanka ayrodromida qolgha élin'ghan bolup, bir yildin buyan marakeshtiki bir türmide tutup turulmaqta. Birleshme bayanatni ottura sherq we shimaliy afriqa kishilik hoquq teshkilati, dunya xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilati, xelq'ara ten jazasining aldini élish teshkilati, bélgiye aldinqi sep qoghdighuchiliri teshkilati, dunya Uyghur qurultiyi qatarliq 40 tin artuq ammiwi teshkilat élan qilghan. Mezkur birleshme bayanat heqqide ziyaritimizni qobul qilghan d u q ning mu'awin re'isi perhat muhemmedi ependi mundaq dédi:

“D u q qatarliq ammiwi teshkilatlar élan qilghan bayanatta, xitayning sherqiy türkistandiki jinayi qilmishlirini dunyagha pash qilishta aktip rol oynap kelgen idris hesen eger xitaygha qayturulghan teqdirde unung türmige tashlinip éghir qiynashqa duchar bolidighanliqi, hetta hayatining xewpke uchraydighanliqi tekitlep öttuq. Buning bilen birlikte marakesh hökümitining özi imza qoyghan xelq'ara ten jazasining aldini élish ehdinamisining rohigha emel qilip, idris hesenni xitaygha ötküzüp bérishtin qet'iy türde saqlinishi we idris hesenning bashqa bir bixeter döletke panahlinishi üchün démokratik eller we xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliri bilen yéqindin hemkarlishishi kérekliki bildürüldi”.

Sherqiy türkistan tetqiqat wexpisi bash katipi abdurehim bughra ependi ziyaritimizni qobul qilip, idris hesen ependining talantliq, yaxshi oqughan Uyghur ziyaliysi ikenlikini uning sherqiy türkistan dewasigha zor töhpe qoshqanliqini bayan qilip mundaq dédi:

“Idris hesen ependi bilen men yaxshi ötken idim. U, yaxshi oqughan talantliq yash idi. U, 2012-yili türkiyege kelgendin tartip grafik layihelesh, tor béti yasash, filim kirishtürüsh qatarliqlar bilen shughullinip kelgen idi. Bu jeryanda bir qisim teshkilatlarning xizmetlirige we xitayning sherqiy türkistandiki irqiy qirghinchiliq jinayitini xelq'ara jem'iyetke pash qilishqa zor töhpe qoshqan idi. U, xitayning erz-shikayiti seweblik köp qétim tutqun qilin'ghan. U, 2017-yili 4-ayning 6-künidin 2018-yili 4-ayning 6-künigiche del bir yil erzurum wilayitidiki köchmenler idarisi bilen aydin wilayitidiki köchmenler idarisining tutup turush ornida tutup turulghan idi. Türkiyede bek awarichilikke uchrighachqa türkiyedin bixeter döletke kétishke mejbur bolghan idi”.

Idris hesen 2021-yili 7-ayning 19-küni türkiyedin gherbiy yawropa döletlirige panahliq izdep méngip marakeshning kasabilanka xelq'ara ayrodromida tutup qélin'ghan. Xitay bilen munasiwiti yéqin bolghan marakesh hökümiti xitayning telipi bilen xelq'araliq teshkilatlarning telipige we özi imza qoyghan xelq'ara qiynashning aldini élish ehdinamisining rohigha pisent qilmay-2021 yili-12 ayning 15-küni sot arqiliq idris hesenni xitaygha qayturup bérish heqqide qarar chiqarghanidi.

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan dunya Uyghur qurultiyining programma diréktori zumret'ay erkin xanim d u q bashta bezi ammiwi teshkilatlarning tirishchanliqi bilen b d t ning idris hesenni ‛kishilik hoquq pa'aliyetchisi‚ dep qoghdash da'irisige kirgüzgenlikini bayan qildi. U, mundaq dédi:

“Marakesh hökümiti 2021-yili 12-ayning 15-küni sot arqiliq idris hesenni xitaygha qayturup bérish heqqide qarar chiqarghanidi. U, kündin tartip marakesh hökümiti xelq'araning intayin küchlük bésimigha duch kélip, idris hesenni xitaygha qayturushni hazirghiche kéchiktürüp keldi. Idris hesen tutulghandin kéyin, intérpol (xelq'ara saqchi teshkilati) uning üstidin chiqarghan tutush buyruqi emeldin qaldurulghan. B d t mu uni‚kishilik hoquq pa'aliyetchisi‛dep qoghdash da'irisige kirgüzdi”.

Idris hesen 2012-yili xitayning shendung ölkisige jaylashqan xitay néfit uniwérsitétini püttürgen we sherqiy türkistandiki basturush siyasiti seweblik2012-yili 10-ayning 7-küni türkiyege kelgen.