Түркийәдики IHH (и һа һа) инсаний ярдәм фондиниң тәшәббуси билән 4-апрел чүштин кейин түркийә вақти саәт 20:00 дә тивиттер, фейсбук, инстиграм қатарлиқ иҗтимаий таратқуларда «шәрқий түркистанни унутмаймиз» намлиқ паалийәт елип берилди.
Бу һәқтә IHH ниң рәсмий тивиттер һесабида мундақ дейилди: «хитайниң ассимилятсийә қилишиға вә қийин-қистақлириға учраватқан шәрқий түркистанлиқ қериндашлиримиз үчүн түрк хәлқи болуш сүпитимиз билән иҗтимаий таратқулар арқилиқ авазимизни яңритимиз.»
IHH Инсаний ярдәм вәхпиниң твиттер һесабида түркчә, инглизчә вә әрәбчә болуп үч тилда айрим-айрим һесаб ечилған болуп, «шәрқий түркистанни унтума» намлиқ паалийәт үч тилдики пүткүл тивиттер һесаблирида охшаш вақитта башланған иди. IHH Ниң тивиттердики түркчә һесабида 388 миң 500 әгәшкүчи, инглизчә һесабида 28 миң, әрәбчә һесабида 45 миң 100 әгәшкүчи бар икән. «Шәрқий түркистанни унтума» намлиқ тәшвиқат варақлири IHH инсаний ярдәм фондиниң фейсбок сәһиписидиму тарқитилған болуп, бу сәһипиниң 817 миң әгәшкүчиси бар икән.
Биз бу һәқтә техиму көп мәлуматқа игә болуш үчүн IHH инсаний ярдәм вәхпиниң идарә һәйәт әзаси мурат йилмаз әпәнди билән сөһбәт елип бардуқ. Зияритимизни қобул қилған мурат йилмаз әпәнди бу мундақ деди: «‹шәрқий түркистанни унтумидуқ' дегән намда иҗтимаий таратқуларда бир паалийәт елип бардуқ. Үнүмлүк бир паалийәт болди, түркийәдә вә дуняда яхши бир тәсирлик паалийәт болди дәп қараймән. Тивиттердә бир қанчә саәт ичидә шәрқий түркистан тоғрисида 100 миң әтрапида киши пикир-инкас язди. Мениңчә, бу хәлқниң шәрқий түркистанға қанчилик әһмийәт беридиғанлиқини очуқ бир шәкилдә көрсәткән бир нәтиҗә дәп қараймән.»
Бу паалийәттә IHH ниң твиттер һесабида уйғурларниң бесимға учраватқанлиқи, хусусән уйғурларниң ақивитидин әндишә қилиниватқанлиқи тоғрисида һәр хил тәшвиқат равақлир, сүрәтләр, видейо-синалғу көрүнүшлири, түркчә вә инглиз тилида тарқитилди. Бу паалийәткә охшаш вақитта көп санда киши қатнишип, пикир-инкас язди. Хақан саричам исимлик бир киши твиттер һесабида хитайниң бесимлири әкс әттүрүлгән бир һәҗвий рәсимни һәмбәһрләш билән биргә «уйғурлар үстидин йүргүзүлүватқан зулумға қарши сәзгүр болушимиз керәк!» дәп язған.
Мурат йилмаз әпәнди «пүткүл дуня дөләтлири корона вируси билән мәшғул болуватқан пәйттә силәрниң иҗтимаий таратқулар арқилиқ шәрқий түркистан мәсилисини күнтәртипкә кәлтүрүшкә тиришишиңлар қандақ әһмийәткә игә?» дегән соалимизға җаваб берип мундақ деди: «бүгүн дунядики инсанларниң һәммидин сәл қараватқан җуғрапийә қайси дәп соралғанда, әлвәттә шәрқий түркистан дәп қараймән. Чүнки шәрқий түркистанда инсанларниң қаршилиқ көрситиш имканийити йоқ. Хитай җиддий бир шәкилдә тәтүр тәшвиқат елип бериватиду. Бу тәтүр тәшвиқат ялғуз 2017-йили 4-айдин башлап, лагерға қамилип қалғанларниңла иши әмәс, бәлки 1949-йилидин буян районда еғир бир мәсилиниң барлиқини билимиз. Йәр шарида инсанларниң яшимиқи әң қийин болған йәр шәрқий түркистандур. Чүнки у йәрдики инсанларниң һеч қандақ бир җинайити болмиған һаләттә йиғивелиш лагерлириға вә түрмиләргә қамилиду. У йәрдә инсанлар охшимиған түрдә қийин-қистаққа учрайду.»
Бу паалийәт башлиништин икки саәт илгири, йәни 4-апрел чүштин кейин түркийә вақти кәч саәт 18:00 дә IHH инсаний ярдәм вәхпиниң ютуби қанили һесабидин ‹шәрқий түркистанда кишилик һәқ-һоқуқ дәпсәндичиликлири вә униң һазирқи әһвали' дегән темида нәқ мәйдан программа тарқитилди. 27 Миң әгәшкүчиси болған бу программиға IHH инсаний ярдәм вәхпиниң идарә һәйәт әзаси мурат йилмаз әпәнди риясәтчилик қилди. Программиға уйғур тарих тәтқиқатчиси нуриддин избасар тәклип билән қатнишип шәрқий түркистандики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлири вә уйғурларниң һазирқи әһвали тоғрисида риясәтчиниң соаллириға әтраплиқ җаваб бәрди.
Мурат йилмаз әпәнди «шәрқий түркистанни унтумидуқ» дегән намда уюштурулған паалийәтниң мәқсәт-нишани тоғрисида тохтилип, мундақ деди: «бүгүн шәрқий түркистанда инсанлар туғулушидин игә болушқа тегишлик һәқ-һоқуқлириғиму игә әмәс. Хитай шәрқий түркистанда ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватиду. Хитай дуня миқясида орган әткәсчилики билән шуғуллинидиған бирдин бир дөләт. Лагер вә түрмиләргә қамалған инсанлар хитайниң бу әткәсчиликиниң қурбаниға айлиниватиду. Улардин һеч қайсисиниң җан бихәтәрлики йоқ. Бүгүн шәрқий түркистанда 3 милйондин артуқ кишиниң хитай лагерлириға қамалғанлиқи вә 1200 дин артуқ йиғивелиш лагерлириниң мәвҗутлуқини билимиз. Бирақ уларниң немә үчүн тутқун қилинғанлиқи, қәйәрдә тутулуп туруватқанлиқи, тутуп қамалған орунниң қандақ шараитта икәнлики вә бу инсанларниң немә сәвәбтин тутулуп лагерларға қамалғанлиқини билмәймиз. Қисқиси, улар бир ениқсизлиқ һәр җәһәттин мәвһум бир шараитқа мәһкум қилинди. Бу әһвал астида инсанларниң һаятини давамлаштуралиши мумкин әмәс.»
Мурат йилмаз әпәнди уйғурлар мәсилисигә дуня җамаитиниң арилишиши керәкликини тәкитләп, мундақ деди: «әслидә бу мәсилигә пүтүн дуняниң, ислам дунясиниң, б д т ниң вә ислам һәмкарлиқ тәшкилатиниң җиддий бир шәкилдә арилишиши керәк иди. Чүнки бу йәрдики зулум вә қийинчилиқлар бир инсанниң яки бир хәлқниң бәрдашлиқ берәләйдиған чекидин ешип кәтти. Әлвәттә, бизгә охшаш иҗтимаий тәшкилатларму бу мәсилини аңлитиш вә күнтәртиптә тутуш дегәнгә охшаш вәзипиләрни үстимизгә елишимиз керәк. Шәрқий түркистанлиқ қериндашлиримизниң әң қисқа вақит ичидә әркинликкә, инсаний һәқ-һоқуқларға игә, мустәқил бир дөләткә еришишини тиләймән.»
