Türk proféssorlar ilham toxtini “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitishke chaqirildi

26-Öktebir küni chüshtin kéyin, türkiye payitexti enqerede “Kishilik hoquq jengchisi ilham toxti we sherqiy türkistan” témisida yumulaq üstel yighini ötküzüldi. “Ilham toxtini qollash” guruppisi bilen merkizi istanbulda turushluq Uyghur akadémiyesi birlikte uyushturghan mezkur yighin yawropa ittipaqining eng aliy kishilik hoquq mukapati bolghan “Saxarof kishilik hoquq mukapati” ning sahibi, hazir xitayda ömürlük qamaqta yétiwatqan Uyghur ziyaliysi ilham toxtining tughulghan küni sheripige béghishlan'ghan.

Yighinda “Ilham toxtini qollash” guruppisining mes'uli enwer jan ependi türk proféssorlarni ilham toxtini “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitishke chaqirdi.

Yighin'gha türkiyede aktip pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan ammiwiy teshkilatlirining mes'ulliri, türkiyediki her qaysi siyasiy partiyelerning rehberliri, türkiyediki eng chong ammiwiy teshkilatlardin biri bolghan “Türk ojaqliri” teshkilatining rehberliri, enqerediki Uyghurlar, axbarat wasitilirining muxbirliri qatnashti.

Uyghur akadémiyesining bash katipi shewket nasir riyasetchilik qilghan yumulaq üstel yighini türkiyening dölet marshi bilen sherqiy türkistanning istiqlal marshini orundash bilen bashlandi.

Arqidin enwer jan ependi söz qildi. U mundaq dédi: “Xitay ilham toxtigha muddetsiz qamaq jazasi bergendin kéyin, birleshken döletler teshkilati, yawropa parlaménti qatarliq xelq'ara organlarning qattiq naraziliqigha uchridi. Dunyadiki minglighan ilim ademliri we xelq'ara kechürüm teshkilatigha oxshash köp sandiki kishilik hoquq organliri, shundaqla dölet we hökümet rehberliri, ilham toxtining qoyup bérilishi üchün chaqiriqlar élan qildi.”

U sözini mundaq dawamlashturdi: “‛ilham toxtini qollash‚ guruppisi we kishilik hoquq teshkilatlirining tirishchanliqi netijiside ilham toxti ependi ötken 7 yil ichide dunyawiy tinchliq, adalet, erkinlik we kishilik hoquq üchün köresh qilghan shexs we teshkilatlargha bérilidighan ondin köp mukapatqa layiq körüldi. Bu mukapatlardin yawropada bérilgen üch mukapatni ilham toxti turmide bolghachqa uning namidin men bérip tapshurup aldim. U kéyinki üch yil ichide ‛nobél tinchliq mukapati‚ gha namzat körsitildi.”

U sözining axirida türkiyediki proféssorlarni ilham toxtini “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitishke chaqiriq qilip, munularni dédi: “Bularning hemmisi türkiyening sirtidiki döletlerde boldi. Bu döletlerning Uyghurlar bilen tarixiy, medeniyet we en'eniwiy jehettin héchqandaq munasiwiti yoq. Bu mukapatlar peqetla insanperwerlikni nezerde tutup turup bérilgen. Bundin kéyinki xizmetlerde Uyghurlar duchar boluwatqan irqiy qirghinchiliqni nezerde tutqan halda, Uyghurlarning pidakar ewladi ilham toxtini nobél mukapatigha namzatliqqa körsitidighanlar ichide türkiyediki uniwérsitét oqutquchiliri, qanunchilar we munasiwetlik shexislerningmu orun élishini ümid qilimiz.”

Enwer jan “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitishning zamani heqqide izahat bérip mundaq dédi: “2022-Yilliq nobél mukapatigha namzat körsitish, tor arqiliq élip bérilidiken. Buning mudditi 1-ayning 31-künigiche iken. Türk qérindashlirimizning ilham toxtini ‛nobél tinchliq‚ mukapatigha namzatliqqa körsitishini yene bir qétim iltimas qilimen.”

Arqidin “Türk ojaqliri” teshkilatining re'isi memet öz ependi, büyük birlik partiyesining mu'awin re'isi ali késer ependi, “Yéngidin rehaf” partiyesining mu'awin re'isi doghan békin ependi, “Iyi” partiyesining türk dunyasigha mes'ul xadimi bolghan béril gümüsh xanimlar söz qilip, ilham toxtining tughulghan künini tebriklesh bilen birlikte, uning türmidin qoyup bérilishi üchün qolidin kelgenni qilidighanliqini otturigha qoydi.

Shundin kéyin mezkur pa'aliyetni uyushturghan Uyghur akadémiyesining re'isi ferhat qurban tengritaghli ependi söz qilip, tutqundiki Uyghur ziyaliysi ilham toxtining 52 yashqa kirgenlikini tebriklesh bilen birge, uning jismaniy we rohiy jehettiki saghlamliqigha bolghan endishisining künsayin küchiyiwatqanliqini tekitlidi. U sözide ilham toxti tewellutining 52 yilliqi munasiwiti bu yumulaq üstel yighinini échishtiki meqsitining kéler yili ilham toxtini “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitish xizmetlirige teyyarliq qilishtin ibaret ikenlikini bildürdi.

Melum bolghinidek, béyjingdiki merkiziy milletler uniwérsitétining oqutquchisi, iqtisadshunas ilham toxti 2014-yili xitay hökümiti teripidin “Bölgünchilik” jinayiti bilen muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi. Izmirdiki ege uniwérsitétining proféssori alimjan inayet ependi ilham toxtining siyasiy ghayisi we köz qarashliri toghrisida toxtaldi. U özining bu yighinda bergen doklati toghrisida qisqiche melumat berdi.

Ilham toxti qolgha élin'ghandin buyanqi 7 yil ichide “Saxarof mukapati”, “Martén annalis kishilik hoquq mukapati”, “Wéymar erkinlik mukapati” qatarliq 10 din artuq xelq'araliq mukapatlargha érishken. Bulardin sirt u yene uda ikki qétim “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitilgen idi.