Ilham toxti 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsitildi

Muxbirimiz méhriban
2019.09.19
ilham-toxti-yalghuz.jpg Muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan Uyghur ziyaliysi ilham toxti ependi.
AP

18-Séntebir küni yawropa parlaméntining torida wijdan mehbusi ilham toxtining 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” ning namzatliqigha körsitilgenliki élan qilindi.

Xewerde “Yawropani yéngilash guruhi” ning rehbiri dashan siyolos, yawropa parlaméntining ezaliridin ilxan küchük we fil benniyon qatarliq 3 neper siyasiy erbabning ilham toxtini 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsetken xétimu qoshup élan qilin'ghan.

Ilham toxti ependini 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsetken “Yawropani yéngilash guruhi” ning rehbiri dashan siyolos ependi ilham toxtini bu mukapatqa namzat körsitishning ehmiyiti heqqide toxtilip ötken.

U mundaq dégen: “Xitayda kishilik hoquq we insanlarning eng eqelliy erkinlikini telep qilghan ilham toxti ‛saxarof erkinlik mukapati‚ ning rohini namayan qildi. U uzun yillardin buyan xitayda aptonomiye qanuni we uningda bérilgen hoquqlarning kapaletke ige bolushini telep qildi, Uyghurlar weziyitini kishilerge tonutti, Uyghurlarning xitay jem'iyitide kemsitilishige qarshi küresh qildi. Ilham toxti hazir ömürlük qamaqta, hayati xewp astida ötüwatidu. ‛yawropani yéngilash guruhi‚ bügün bir küchlük signal berdi. U bolsimu ilham toxtini ‛saxarof erkinlik mukapati‚ gha namzatliqqa körsitish arqiliq Uyghurlarning kishilik hoquqi we erkinliki üchün élip bériliwatqan küreshlerge destek bérish!”

Yawropa parlaméntining ezasi ilxan küchük ependi xétide “Bügün intayin muhim bir kün. Biz hazir milyonlighan Uyghurlar ‛qayta terbiye‚ namidiki lagérlargha qamalghan éghir bir tarixiy weziyette turuwatimiz. Ilham toxtining ‛yawropani yéngilash guruhi‚ teripidin ‛saxarof erkinlik mukapati‚ gha namzatliqqa körsitilishi dunyaning Uyghurlarni untup qalmighanliqining küchlük signalidur. Biz 2016-yili ilham toxtini tunji qétim bu mukapatqa namzat qilip körsetkendin buyan bu xizmetni dawamlashturup kéliwatimiz. Yangraq awazimiz bilen awazsizlarning awazi bolushqa tirishiwatimiz. Ilham toxti özining pütkül hayati bedilige Uyghurlar bilen xitaylar barawer yashiyalaydighan bir dunyani berpa qilish üchün küresh qilghan idi. Biz uning bu küchlük awazini dawamlashturimiz,” dep yazidu.

Melum bolushiche bu ilham toxti ependining “Saxarof erkinlik mukapati” gha 2-qétim namzatliqqa körsitilishi iken. Ilham toxti ependi 2016-yili tunji qétim “Saxarow erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsitilgen. Eyni chaghda bu teshebbusni amérikadiki xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi saw yashö xanim, indiyana uniwérsitétidiki tibetshunas tetqiqatchi merhum élliyot spérling ependi, firansiyediki kishilik hoquq pa'aliyetchisi proféssor mari xolsmen xanim we gérmaniyediki enwerjan ependiler otturigha qoyghan. Ularning teshebbusi bilen gérmaniyede qurulghan “Ilham toxtini qollash guruppisi” we yawropadiki “Wakaletsiz milletler teshkilati” birlikte ilham toxti ependini 2016-yili tunji qétim “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzat qilip körsetken idi.

“Ilham toxtini qollash guruppisi” din proféssor mari holsman xanim ziyaritimizni qobul qilip, aridin üch yil ötkendin kéyin ilham toxtining yawropa parlaméntidiki nopuzluq siyasiy erbablar teripidin “Saxarof erkinlik mukapati” gha körsitilgenlikini, buningdin özining intayin söyün'genlikini bildürdi.

Mari holsman xanim 2016-yili ilham toxtini “Saxarof erkinlik mukapati” gha körsitishni teshebbus qilip, xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi saw yashö xanim bilen ilham toxtining yéqin dostliridin bolghan indiyana uniwérsitétidiki tibetshunas proféssor merhum élliyot spérling ependiler bilen birlikte yawropa parlaméntida ilham toxtining ehwalini anglatqan chaghdiki ehwalni eslep ötti.

Uning bildürüshiche, eyni chaghda parlaménttiki nurghun kishilerning ilham toxti we Uyghurlarning weziyitidin anche xewiri yoq iken. Emma bügünki kün'ge kelgende dunyada Uyghurlar mesilisige we ilham toxtigha oxshash xitay türmisidiki Uyghur serxillirining ehwaligha köngül bölidighan kishiler nahayiti köpeygen weziyet barliqqa kelgen.

Proféssor mari xolsman xanim sözide yene milyonlighan Uyghurlar lagérlargha qamilip, ilham toxtigha oxshash Uyghur serxilliri ömürlük qamaqqa, tashpolat téyip, xalmurat ghopurgha oxshash uniwérsitét mudirliri ölüm jazasigha höküm qiliniwatqan mushundaq bir tarixi weziyette dunyaning süküt qilmasliqini, bolupmu amérika, yawropa elliri qatarliq döletler we hökümetler, xelq'ara teshkilatlarning xitay bilen bolghan diplomatik munasiwetliride Uyghur mesilisini dawamliq otturigha qoyushi hemde xitay hökümitige qarita melum emeliy tedbir qollinishining zörürlükini tekitlidi.

Gérmaniyediki “Tehdit astidiki milletler” teshkilatimu Uyghur weziyitini üzlüksiz közitip kélish bilen birlikte ilham toxtining xitay türmisidiki ehwaligha yéqindin köngül bölüp kéliwatqan xelq'aradiki nopuzluq teshkilatlarning biri.

Mezkur teshkilatning bashliqi ulréx déliyus ependi ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümitining Uyghurlarning qanuniy heqlirini ashkara telep qilghan ilham toxtini ömürlük türmige qamap, dunyaning uni untup kétishini kütüwatqanliqini, mushundaq bir mezgilde ilham toxtining bu mukapatlargha namzatliqqa körsitilishining hazirqi shara'itta ünümlük tedbirlerning biri ikenlikini bildürdi.

Ulréx déliyus ependi mundaq dédi: “Bu biz da'im oylishimiz zörür bolghan mesile. Xitay hökümiti hazir ilham toxtigha ömürlük türme jazasi bérip, uni untuldurushqa tirishiwatidu. Mushundaq shara'itta biz gherb démokratik döletliride uning ismining da'im tilgha élinip turushini zörür dep bilimiz. Men ilham toxtini Uyghurlarning heq-hoquqlirini telep qilishta eng zor bedel töligen shexs dep qaraymen. U xitay hökümiti bilen yüzmu-yüz turup Uyghurlarning qanuniy heqlirini otturigha qoyghan. Shunga biz sherqiy türkistandiki Uyghurlarning xitay hökümitige qarshi sözlishi chekliniwatqan bügünkidek weziyette Uyghurlarning heq-hoquqlirini telep qilghan ilham toxtining namini da'im tilgha élip turushimiz, uning ehwaligha her waqit, köngül bölüwatqanliqimizni ipadilishimiz tolimu zörür.”

Gérmaniyediki “Ilham toxtini qollash guruppisi” ning bashliqi enwerjan ependimu ziyaritimizni qobul qilip, 2014-yili xitay hökümiti teripidin tutqun qilinip muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghan Uyghur serxili ilham toxtining xelq'arada üzlüksiz halda bu xil nopuzluq mukapatlargha ériship kelgenlikini tekitlidi. U ilham toxti ependining 2019-yil bir yil ichidila amérika hökümitidiki we yawropa parlaméntidiki siyasiy erbablar teripidin arqa-arqidin “Nobél tinchliq mukapati”, “Saxarof erkinlik mukapati” gha oxshash nopuzluq xelq'araliq mukapatlargha namzat qilip körsitilishining muhim ehmiyetke ige ikenlikini bildürdi.

Ilham toxti tutqun qilin'ghandin buyan uninggha xelq'araliq nopuzluq mukapatlardin “Barbara goldsimis erkin yézish mukapati”, “Martin ennanis kishilik hoquq mukapati” qatarliq mukapatlar bérildi. U bu yil 18-séntebir yawropa parlaménti teripidin 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzat qilip körsitilishtin ilgiri 2019-yilining béshida amérika dölet mejlisidiki muhim siyasiy erbablar teripidin 2019-yilliq “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitilgen idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.