Amérika bash elchisi nikolas burnsning ilham toxtigha oxshash tutqunlarni qoyup bérish telipi qarshi élindi

Bu yil 10-dékabir künidiki dunya kishilik hoquq künide, amérikining xitaydiki bash elchisi nikolas burns bayanat bérip, amérikaning xelq'ara jem'iyet bilen birlikte xelq'ara kishilik hoquq xitabnamisining 76-yilliqini tebrikleydighanliqini bildürgen.

U sözide, xelq'ara kishilik hoquq xitabnamisining meqsiti heqqide toxtilip, qorqunch we mohtajliqtin xaliy bolghan, pikir erkinliki we étiqad erkinlikidin behrimen bolghan bir dunya berpa qilishning adettiki xelqning eng yüksek arzusi ikenlikini bildürgen.

Nikolas burns xitay hökümitining özining kishilik hoquqni qoghdash mejburiyitini ada qilishning ornigha, kishilik hoquqni depsende qiliwatqanliqini eyiblep mundaq dégen:

“Kishilik hoquq xatire künining ehmiyitige kelsek, biz kishilik hoquq xitabnamiside belgilen'gen asasiy hoquq we erkinliklerni qoghdash toghrisidiki xelq'araliq mejburiyetlerge xitayning emel qilmaywatqanliqidin chongqur endishe qiliwatqanliqini bildürimiz. Biz xitayni shinjang, tibet we yéqinda xongkong démokratiyesining qehrimanliridin jimmi ley qatarliqlarni orunsiz sotlashtek xorlashlarni toxtitishqa chaqirimiz. Kishilik hoquq omumiy xitabnamiside éniq qilip, ‛barliq insanlarning tughulushtin bar bolghan izzet-hörmiti, barawerliki we menggülük hoquqlirini étirap qilish dunyadiki erkinlik, adalet we tinchliqning asasidur‚. Déyilgen. Biz xitay jumhuriyitini özining kishilik hoquq emeliyitini qayta tekshürüshke, xelq'araliq kishilik hoquq mejburiyetlirige we öz xelqige bergen wedilirige emel qilishqa yene bir qétim chaqirimiz”.

Nikolas burns bu bayanatining axirida, xitay hökümitini kishilik hoquq depsendichilikini toxtitip, bigunah tutqun qilin'ghanlarni qoyup bérishke chaqirip yene mundaq dégen: “Biz xitay jumhuriyitining eng eqelliy erkinliklernimu cheklep, dölet halqighan basturushni yolgha qoyghanliqidin endishe qilmaqtimiz. Amérika qoshma ishtatliri kishilik hoquq we insanliq qedir-qimmitini qoghdighanliqi, öz étiqadini ipadiligenliki yaki din-medeniyet pa'aliyetlirige qatnashqanliqi üchün jazalan'ghan xitay puqralirining yénida turidu. Biz gülshen abbas, ekber eset, rahile dawut, ding jyawshi, go shérab gyatso, jimmi ley, ilham toxti we xitay teripidin naheq tutqun qilin'ghan barliq kishilerni derhal we shertsiz qoyup bérishni telep qilimiz”.

Amérika bash elchisi nikolas burnsning, xitay hökümitining kishilik hoquq depsendichilikini qattiq eyiblep, ilham toxti gülshen abbas, rahile dawut we ekber esetke oxshash bigunah tutqun qilin'ghan Uyghur ziyaliylirining ismini birmubir tilgha élip, ulargha oxshash azab chékiwatqan bigunah kishilerni qoyup bérishke chaqirishi, tutqundiki qérindashliri we naheq tutqun qilin'ghan Uyghurlargha erkinlik telep qiliwatqan Uyghur pa'aliyetchilirining qollishi we qarshi élishigha érishti.

Amérikidiki Uyghur herikiti teshkilatining re'isi, dunya Uyghur qurultiyining ijra'iye re'isi roshen abbas xanim radiyomizgha élxet arqiliq jawab bérip mundaq deydu:

“Amérikaning xitaydiki bash elchisining dunya kishilik hoquq xatire künidiki widiyoluq sözide, xitay hökümitining, hedem gülshen abbas, piroféssor ilham toxti, rahile dawud we ekber esetlerni shertsiz qoyup bérishini telep qilghanliqi amérika hökümitining bigunah Uyghur tutqunlarni hergiz untup qalmaydighanliqini ipadileydu. Gülshen hedemdek Uyghur siyasiy mehbuslirining ismi atilip, Uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisining yene bir qétim küntertipke kélishige türtke bolghanliqidin memnun boldum. Hemmimiz körüp turuwatqinimizdek, gerche amérikada xitaygha qarshi jaza tedbirliri dawamliq yolgha qoyulup kéliwatqan bolsimu, her pursette Uyghurlar mesilisige qarita diqqet qozghash intayin muhim! gülshen hedem, ilham toxti, rahile dawut we eset ekberlerning isimliri arqiliq irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlar mesilisining dunyaning semige qaytidin sélinishi intayin muhim ehmiyetke ige.

Bash elchi nikolas burn tilgha alghan tutqunlardin, 2018-yili 1-ayda tutqun qilin'ghandin kéyin muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan piroféssor rahile dawutning amérikidiki qizi eqide polat we 2014-yili 15 yanwar tutqun qilinip, shu yili 9-ayda muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan ilham toxtining qizi jewher ilhammu ziyaritimizni qobul qilip, nikolas burnsning sözlirini qarshi alidighanliqini bildürdi.

Apisi rahile dawutning tutqun qilinip, 7 yildin buyan xitay türmiside naheq yétiwatqanliqini bildürgen eqide polat, amérikining xitaydiki bash elchisi nikolas burnsning xelq'ara kishilik hoquq künidiki bayanatida, apisi rahile dawutqa oxshash tutqundiki Uyghurlargha erkinlik telep qilghanliqigha teshekkür éytti.

Ilham toxtining amérikidiki qizi jewher nöwette aktip Uyghur pa'aliyetchisige aylan'ghan bolup, jewher amérika bash elchisining dunya kishilik hoquq künide bergen bayanatidin söyün'genlikini bildürüsh bilen bille, peqet kishilik hoquq xatire künidila emes belki herqandaq bir künde, herqandaq waqitta, kishilik hoquq mesilisining tekitlinishi we xitaygha oxshash mustebit hökümetler teripidin naheq tutqun qilin'ghanlar üchün erkinlik telep qilishning dunyawi éqimgha aylinishi kéreklikini tekitlidi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.