IPAC Әзалири хитайға қарита техиму қаттиқ тәдбир қоллинишни тәләп қилди

29-Өктәбир күни дуня рәһбәрлири 30-31-өктәбир өткүзүлидиған “20 дөләт гуруһи” ( G-20) йиғини үчүн италийәниң пайтәхти римға йиғилишти. Уларниң муһим нуқтиси корона вабаси вә килимат өзгириши болидиғанлиқи билдүрүлди. Охшаш бир вақитта “хитайға қарши парламентлар комитети” йәни IPAC ниң әзалириму римға топланған. Улар дуня рәһбәрлирини килимат өзгириши мәсилисигә хитайниң кишилик һоқуқ дәпсәндичилик мәсилисини тегишивәтмәсликкә чақириқ қилған.

“хитайға қарши парламентлар комитети”, йәни қисқичә “айпәк” (IPAC) дәп аталған бу комитет өткән йили 4-июн күни қурулғанлиқини елан қилғаниди. Мәзкур комитет америка кеңәш палата әзаси марко рубийо вә роберт менендез, явропа парламентиниң әзаси рейнхард бутикофер вә парламент әзаси, әнглийә консерватиплар партийәсиниң сабиқ рәһбири иин данкан симисни өз ичигә алған тоққуз дөләтниң парламент әзалиридин тәшкил тапқан 18 даңлиқ парламент әзасидин тәркиб тапқан.

Иин данкан симис әпәнди “айпәк” ниң йиғининиң ечилишида сөз қилип “айпәк” ниң бу йиғинини “әзәлдин көрүлүп бақмиған” дәп тәсвирлигән, у йәнә мундақ дегән: “бизниң мәқситимиз ‛20 дөләт гуруһи‚ ға әза дөләтләрдин уларниң хитай һакимийити дуняға елип келиватқан ғайәт зор тәһдитини ашкара етирап қилишини тәләп қилиш. Мәйли пул-муамилә системисиға бузғунчилиқ қилиш, йәршари сода қаидисигә писәнт қилмаслиқ, уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзүш, хоңкоң тоғрисидики хәлқара шәртнамини бузуш мәсилилиридә вәяки тәйвәнгә таҗавуз қилиш тәһдити һәққидә болсун, хитайға сөз қилишниң вақти кәлди. Демократик дөләтләр бундақ хәлқаралиқ йиғинда хитайға халиғинини қилидиған пурсәтни бәрмәслики керәк”.

Мәзкур йиғинға қатнашқан әзалар “айпәк”, йәни “хитайға қарши парламентлар комитети”, қурулғандин буян тунҗи қетим йүз көрүшкән болуп, йиғинға келәлмигән әзалар син көрүнүши арқилиқ өзлириниң учурини йоллашқан.

Мәзкур йиғинға дуня уйғур қурултийи лондон ишханисиниң мудири рәһимә мәһмут ханимму қатнашқан болуп, у йиғинда сөз қилип мундақ дегән: “дуня мениң хәлқим дуч келиватқанларни көрмәскә салғинида өзүмни шундақ чарисиз һес қилимән. Һәр қетим дуня рәһбәрлириниң ши җинпиң билән қол елишип көрүшкинини көргинимдә, мениң хәлқимниң мәвҗутлуқи улар үчүн муһим әмәс икән, дәп ойлап қалимән”.

“айпәк” ниң әзалириниң көпинчиси хитай һакимийитиниң уйғурларни бастурушиға қарши паалийәт елип барғанлиқи үчүн хитай тәрипидин җаза тәдбири йүргүзүлгән.

Хитай тәрипидин җаза тәдбири йүргүзүлгән литва парламентиниң әзаси довилий сакалинй ханимму бу йиғинға қатнашқан болуп, у мундақ дегән: “мән литва парламентида уйғур қирғинчилиқини тонуш һәққидә қанун лайиһәси оттуриға қойғанлиқим үчүн хитай маңа җаза тәдбири елан қилди. Мән оттуриға қойған қанун лайиһәсиниң парламенттин өткәнликидин толиму хушалмән. Тарих расттинла қайта тәкрарлиниватиду. Биз расттинла хитайниң килимат өзгириши һәққидә бәргән вәдилиридә туридиғанлиқиға ишинәмдуқ? биз мушундақ шараитта расттинла хитай билән һәмкарлишамдуқ? мән бундақ болмаслиқини үмид қилимән”.

Мәзкур йиғинға йәнә кишилик һоқуқ паалийәтчиси, хоңкоңниң сабиқ қанун бәлгилигүчилиридин нәйсин лов биваситә нәқ мәйдандин, тәйвән ташқи ишлар министири җосиф ву тор арқилиқ қатнишип әркин дуняни демократийәни қоғдашқа чақириқ қилған.