Shi jinpingning afriqa ziyariti bashlinish aldida, közetküchiler afriqini éhtiyatchan bolushqa chaqirdi

Yéngi xitay rehbiri shi jinpingning dölet re'isi bolghandin kéyin qilidighan tunji chet'el ziyaritining birini afriqa ellirige qaritishi xitayning afriqa elliri bilen bolghan munasiwetlirige zor derijide ehmiyet bériwatqanliqini körsitip berdi.

Közetküchilerning qarishiche, xitay hökümitining afriqigha séliwatqan meblighining bundin kéyinki yönilishi peqetla afriqining tebi'iy bayliqlirini éksport qilish emes, belki afriqida yiltiz tartishqa qarap özgergen. Nöwette bezi afriqiliq iqtisadshunaslar afriqa ellirini shekli özgertken impériyalizmdin agah bolushqa chaqirmaqta.

Xitay bilen afriqa elliri arisidiki tijaret hejmi 2000-yilidiki 2 milyard dollardin 2012-yilidiki 200 milyard dollargha yetken. Xitay hazir afriqining néfit, tebi'iy gaz, kan mehsulatliri, toqumichiliqqa oxshash nurghun sahelerdiki eng chong meblegh salghuchisi. Xitayning nurghun chong karxaniliri hazir afriqigha kirip, özining zawutlirini u jaylargha orunlashturup boldi.

Xitay meblegh salghuchilirining afriqidiki mustebit hökümetler bilen bolghan munasiwiti, ular yaritiwatqan muhit mesililiri, afriqiliq ishchilarning hoquqining depsende qilinishi we ikki terep hemkarliqida zadi kimning köp payda éliwatqanliqidek mesililer xitay shirketlirining afriqidiki mewjudiyiti heqqide nurghun gumanlarni, talash-tartishlarni yaritip kelgen bolsimu, xitay hökümiti dawamliq halda, xitayning afriqa elliridiki tijaritining her ikki terepke payda yetküzidighan munasiwetlikini, xitayning afriqa ellirining tereqqiyatigha yardem bériwatqanliqini ilgiri sürüp keldi. Emma négiriye merkizi bankisining bashliqi élan qilghan bayanatida afriqa ellirini “Romantik chüsh” idin oyghinishqa chaqirdi.

Afriqa shekli özgergen impéryalizmdin agah bolushi kérek

Négiriye merkizi bankisining bashliqi lamido sanusi afriqa ellirining xitayni shérik dep qarash bilen birlikte, uning özining riqabetchisi ikenlikini, xitayning ilgiriki mustebit döletlerge oxshash alahidiliklerge ige ikenlikini untup qalmasliqi kéreklikini bildürdi. U, bu sözlerni xelq'aradiki nopuzluq gézit iqtisad waqti gézitige yazghan maqaliside qilghan bolup, u afriqining halsiz sana'et sahesining erzan xitay malliri teripidin téximu ilgiriligen halda buzghunchiliqqa uchrawatqanliqini, afriqining shekli özgergen impéryalizmdin agah bolushi kéreklikini eskertken.

Emma hazir, xitaydin ibaret bu zor énérgiye istimalchisining afriqigha bolghan qiziqishi künsayin ashmaqta. Yéngi xitay rehber shi jinpingning re'is bolghandin kéyinki tunji chet'el ziyaret béketlirining birining afriqa bolushimu xitayning afriqa heqqide nurghun pilanliri barliqini ispatlidi. Roytérs agéntliqi élan qilghan “Xitay afriqini qizilgha boyimaqchi” mawzuluq maqalide körsitilishiche, xitay hökümitining afriqa elliri bilen bolghan munasiwiti iqtisadiy hemkarliqtin éship, herbiy hemkarliq sahelirigiche kéngeygen. Buningdin sirt, xitayning énérgiye shirkiti sinopék we jenubiy afriqa énérgiye zawuti pétro sa yéqinda 11 milyard dollar meblegh sélip, jenubiy afriqining jenubiy qirghiqida bir néfit ayrish zawuti qurush kélishimi tüzgen. Royétérsning éytishiche, bu xil qurulushning payda yaratmaydighan bir qurulushliqini we jenubiy afriqining köp néfit, gaz zapisigha ige bolmighan bir döletlikidin élip éytqanda, bu xitayning afriqida yiltiz tartish, bu rayon'gha hül sélishni meqset qilghanliqini körsitip béridiken. Xitayning bundin kéyinki qurulush pilanliri peqetla xitaygha xam eshya éksport qilishtin halqip, afriqida yiltiz tartishqa qarap özgergen.

Afriqa elliri choqum “Yirtquch” qa taqabil turushi kérek

Négiriye merkizi bankisining bashliqi lamidu sanusimu maqaliside, xitayning afriqidiki iqtisadiy pa'aliyetlirining mahiyitining mustemlikichilik ikenlikini eskertken. Melum bolushiche, xitay afriqigha meblegh salghandin bashlap, afriqida tawar igiliki, mulazimet we xirajette janlinish körülgendek qilsimu, emma afriqining omumiy milliy ishlepchiqirish qimmiti töwenlep ketken bolup, afriqa tereqqiyat bankisi afriqa dölet rehberlirini tijaret shérikliri bilen hemkarlashqanda öz menpe'itini qoghdashqa diqqet qilish heqqide agahlandurghan. Lamidu sanusi bolsa sözide afriqa elliri rehberlirini agahlandurup: “Xitay hazir tereqqiy qiliwatqan dölet emes, u dunyadiki ikkinchi chong iqtisadiy küch. Xitay afriqa sana'itining keynige chékinip kétishidiki, jümlidin afriqining tereqqiy qilalmasliqidiki eng asasliq amil” deydu. U afriqa elliri choqum bu “Yrtquch” qa taqabil turushi, ularning dölet yardemliri we pul birliki arqiliq tijarette heqsiz payda éliwélishigha qarshi chiqishi kéreklikini tewsiye qilidu.

Xitayning afriqidiki mewjutluqi yaritiwatqan endishe peqetla yuqiridikiler bilen cheklik emes. Yéqinqi bir qanche yillardin béri xitay hökümitining afriqidiki mustebit hökümetler bilen bolghan munasiwiti, ular yaritiwatqan muhit mesililiri, afriqiliq ishchilarning hoquqining depsende qilinishi, xitay ishchilarning bu rayonlargha köchürülüshi, xitayning saxta dorilirining afriqa balilirining salametlikige ziyan yetküzüshige oxshash nurghun mesililer partlap chiqip, xelq'araning tenqidige uchridi. Amérika qatarliq gherb elliri xitayni afriqigha meblegh salghanda afriqiliqlarning menpe'itige kapaletlik qilishqa, öz burchini ada qilishqa chaqirghan bolup, közetküchiler xitayning afriqigha qilghan wedilirining köpinchisining qeghez yüzide qéliwatqanliqini bildürmekte.