“ухлимас шәһәр” дики йеңи өзгириш-кәчлик базарларниң тақилиши

Қарамай шәһиридики шималий қурулуш мәһәллиси мәсчити базири

Адәттә үрүмчидә баһар пәслидин башлап бәзи мәһәллә вә кочилардики кәчлик вә әтигәнлик базарлар җанлинишқа башлайду, һазир май ейиниң оттурилири болуп қалған болсиму нурғун кәчлик базарлардики илгирики қайнам ташқинлиқтин әсәрму йоқ болуп, нурғун базар болуп келиватқан орунларға, базарниң бу йил яздин башлап тақалғанлиқи һәққидики уқтуруш чапланған. Гәрчә даириләр кәчлик вә әтигәнлик базарларни тақашқа,базарларда көрүлүватқан йемәк-ичмәк бихәтәрлики, тазилиқ, муһит вә қатнаш мәсилилирини сәвәб қилип көрситиватқан болсиму әмма үрүмчи кишилири вә көзәткүчиләр һөкүмәтниң шәһәр мәркизидики кәчлик қайнақ базарларни тақишиға 30-апрел йүз бәргән пойиз вогзалидики партлитиш вәқәси сәвәб болған бөлиши мумкин дәп қаримақта икән. Нәччә он миң аилиниң кирим мәнбәси болуп келиватқан кәчлик базарларниң тақилиши нөвәттә үрүмчи пуқралири ғулғула қиливатқан нуқтилиқ мәсилә болуп қалған.

Үрүмчиниң “ухлимас шәһәр” дегән намларға игә болушиға үрүмчидә кечичә қайнам-ташқинлиқ тохтимайдиған өзгичә кечилик базарлар сәвәб иди. Үрүмчи пуқралириниң бәзи аммиви торларда елип бериватқан муназирилиридин ашкарилинишичә, һазир май ейиниң оттурилири болуп қалған болсиму, үрүмчи шәһәр мәркизидики адәттә буниңдин бир ай бурунла ечилишқа башлайдиған нурғун базарлар һазирға қәдәр ечилмиған. Әслидики бәзи базар орунлири болса чоң типтики аптомобил тохтитиш мәйданлириға айлинип қалған, бәзи әтигәнлик базар болуп келиватқан җайларда кечә күндүз чарлаш машинилири кезип йүрмәктә болуп, буниңға әгишип үрүмчиниң илгирики қайнақ кәйпияти суслишип қалғандәк мәнзирә мәйданға кәлгән.

Үрүмчи сайбағ районлуқ һөкүмәт тор бекитиниң хәвиридин әслидә бу базарларниң та һазирға қәдәр ечилмиғанлиқиниң сири ечилди. Үрүмчи даирилири йеқинда бу йил яздин башлап үрүмчиниң шәһәр мәркизигә җайлашқан 8 чоң кәчлик базар орниниң тақалғанлиқи һәққидә уқтуруш чиқарған болуп, тақалмақчи болған базарлар асасән сайбағ вә тәңритағ районлиридики чоң кәчлик базарлар икән.

Үрүмчи даирилири үрүмчини ғәрбий шималдики мәркизи шәһәр қилип қуруп чиқиш пиланини 10 йил ичидә әмәлгә ашурмақчи болуп, даириләр буниң үчүн әтигәнлик вә кәчлик базарларда бир туташ түзәш елип баридиғанлиқини, үрүмчиниң нөвәттики муһити, қатнаш қистаңчилиқи күндә йүз миңлап адәм кирип чиқидиған чоң кәчлик базарларниң әхләт вә шавқунлириға бәрдашлиқ берәлмәй қалғанлиқини сәвәб қилип көрсәткән шуниңдәк хәлқ аммисиниң йемәк бихәтәрлики муһити вә хатирҗәм һаят капалити үчүн даириләрниң шәһәр мәркизидики чоң кәчлик базарларни тақашни қарар қилғанлиқи тәкитләнгән.

Кәчлик базарларниң туюқсиз тақилиши нөвәттә үрүмчи хәлқиниң нуқтилиқ муназирә қилидиған темисиниң бири болуп қалған болуп, бәзи кишиләр бу базарларниң тақилиш сәвәбини 30-апрел үрүмчи вогзалидики партлаш вәқәси билән мунасивәтлик болса керәк, даириләр күнчә нәччә он миң һәтта нәччә йүз миң адәм еқимиға игә базарларниң бихәтәрликидин әндишә қиливатса керәк дегәндәк қияслирини оттуриға қойса йәнә бәзиләр, базарларниң тарқилиши билән нурғун кишиләрниң иқтисадий мәнбәдин айрилип қалидиғанлиқиға болған әндишилирини ипадилигән, йәнә бәзиләр болса үрүмчидики хәлқ турмушиниң бир қисмиға айланған базарларни бирдинла тақап қоюшқа наразилиқини ипадилигән.

Биз базарларниң тақилиш сәвәблири һәққидә йәниму тәпсилий мәлумат елиш үчүн үрүмчидики кәчлик базарларни башқурушқа мәсул бир қанчә орун билән алақиләшкән болсақму җавабқа еришәлмидуқ.

Тәңритағ районлуқ шәһәр муһити башқуруш тармиқиниң бир уйғур хадими зияритимизни қобул қилип, нурғун кәчлик базарларниң һазирғичә ечилмиғанлиқи, буниңға амминиң кәчлик базарлардин чиққан шавқун вә юнда-әхләтләрдин хәлқниң бизар болуп кәлгәнликини һәм бу һәқтә пикирниң күчлүк болғанлиқидин даириләрниң алдинқи йиллардин башлап бәзи олтурақ районға йеқин җайлардики кәчлик базарларни тақашқа башлиғанлиқини, буниңдин башқа сәвәбни билмәйдиғанлиқини билдүрди.

Үрүмчи ториниң 14-майдики мунасивәтлик хәвиридә көрситилишичә, үрүмчиниң һазирқи турақлиқ нопуси 3 милйондин ашиду, ақма нопус вә саяһәтчиләрни қошқанда 4йерим милйондин ашиду, шәхсий аптомобилларниң сани 800миң, үрүмчи шәһириниң әмәлий шараити нөвәттики нопус сиғими, қатнаш қистаңчилиқи, муһит вә су еһтияҗини қандуралмай нурғун мәсилиләр келип чиқиватқан болуп, кәчлик вә әтигәнлик базарлар болса бу хил мәсилиләрни еғирлаштурмақта.

Бу хәвәрдә даириләрниң чоң кәчлик вә әтигәнлик базарларни тақаш билән тәң җәмий 2000 кишигә аммиви мулазимәт кәспи билән шуғуллиниш имканийити яритип, кәчлик вә әтигәнлик базарда муқим сода қилиш орни билән тәминләйдиғанлиқидин шәпә бәргән болсиму, бирақ базарниң орни вә ечишқа рухсәт қилидиған вақти һәққидә мәлумат берилмигән.

Үрүмчи кишилири: кәчлик базар саңа хош дейәлмәймиз!

Үрүмчиниң кәчлик базарлири хели узун тарихқа игә, 1990-йиллиридин бурун үрүмчидә бир қанчә қайнақ мәһәллиләрдә уйғурлар тәрипидин ечилған, йемәк ичмәк, болупму уйғур миллийчә тамақ тиҗаритини асас қилған кечилик базарлар болған болса үрүмчиниң нопусиниң артиши шәһәр райониниң кеңийиши һәмдә саяһәтчиләрниң көпийиши билән адәм көп олтурақ районлардиму аста-аста кәчлик базарлар ечилишқа башлап тиҗарәт,көңүл ечиш вә мулазимәтни бир гәвдә қилған универсал базарлар мәйданға келишкә башлиған иди.

Үрүмчи торида көрситилишичә 1997-йили үрүмчи шәһәр ичидила рәсмий шәһәр башқуруш тармақлириниң рухсити билән башқурған кәчлик базарларниң сани 25 кә йәткән. 2007-Йили 47 орунда кәчлик вә әтигәнлик базарлар ечилип, пәсиллик базарларму мәйданға кәлгән.

Үрүмчидики кәчлик базарлар узун йиллардин буян үрүмчи мәдәнийитиниң бир қисмиға айлинип кәткән болуп, кәчлик базардики уйғур, туңган, қазақ вә башқа милләтләрниң тамақ мәдәнийити көрситидиған худди өзгичә йемәк-ичмәк мәдәнийәт йәрмәнкисидәк саяһәтчиләрниң әң һузур алидиған унтулғусиз саяһәт нуқтилири болуп қалған, һәммидин муһими бу кәчлик базарлар нурғун үрүмчи кишилириниң ишсизлиқ мәсилини һәл қилған болуп, йиллардин буян нурғун иштин айрилған, кирим мәнбәси йоқ, ишсиз, әмма ашпәзликтин содидин һүнири бар кишиләр үчүн бу базарлар бир тапавәт йолини һазирлиған иди.

Кейин бу базарлар кийим-кечәк, оюнчуқ, саяһәт буюмлири, һүнәр сәнәт буюмлири, ун-син, китаб вә һәр хил турмушқа керәклик буюмларму сетилидиған универсал базарларға айлинип, үрүмчи кишилириниң кечилик һаятиға һаятий күч вә җушқунлуқ елип кәлгән иди. Бу базарларда икки киши 50 сом хәҗләпла һәр хил йәрлик мәззилик тамақлардин ғизалинип кәң тамаша қилип меһман болалайду.

Базарлар қулайлиқи, қайнақлиқи,сетиливатқан тамақ вә башқа һәр хил малларниң әрзанлиқи биләнму төвән вә оттура турмуш сәвийисидики кишиләрни өзигә бағлиған.

Үрүмчи кишилириниң тор бәтлиридики муназирилидин мәлумки гәрчә даириләр үрүмчи кәчлик базарлирини тақап шәһәрни гүзәлләштүримиз, муһитни яхшилаймиз дегәндәк шоарларни көтүрүп чиққан болсиму, үрүмчи кәчлик вә әтигәнлик базарларниң тақилип қелиши билән хәлқниң учрайдиған қийинчилиқлири, болупму кечилик базарда сода қилиш арқилиқ азғинә тапавәт қилип җенини вә аилисини қамдаватқан һәм беқиватқан кишиләрниң қийинчилиқини һөкүмәтниң қандақ һәл қилидиғанлиқи үрүмчи аһалиси әң көңүл болуватқан мәсилә болуп қалған.