Уйғур кадир: “намратларни йөләштә һечбир иш қилип берәлмидуқ”

Чуңқурчақтики намратлиқ

Хотән, уйғур аптоном райони вә хитай бойичиму район характерлик омумий намратлиқ еғир җай болуп кәлди. Хитай һөкүмити бултурдин башлап, хотән вилайитини 2020-йилғичә омумйүзлүк намратлиқтин қутулдуруш пиланиға киргүзгән иди. Нөвәттә даириләр бекиткән намратлиқтин қутулдуруш вақит җәдвилигә асасән, намратларни азайтиш җеңидә ғәлибә қазанғанлиқини тәшвиқ қилмақта. Хотәндә намратлиқтин түгитиш хизмитигә қатнишиватқан һөкүмәт кадири болса, мәркәзниң намратлиқтин қутулдуруш тәдбир, орунлаштурмилириниң әмәлийләшмигәнликини оттуриға қоюш билән тәң. “намратлиқниң сәвәби зади нәдә?” дегәнни тепип чиқип, дәл җайида йөләшниң тәхирсизликини оттуриға қойди.

“шинҗаң гезити” ниң бир һәптә аввал аптоном районлуқ йөләш-ечиш хизмити йиғинидин игиләп тарқатқан хәвиридә, 2016-йили намратлиқ үнүмлүк азайтилип, тунҗи ғәлибә қолға кәлтүрүлгәнликини көрсәткән вә бу һәқтә “мәркәзниң намратлиқтин қутулдуруш тоғрисидики тәдбир, орунлаштурмилирини қәтий изчиллаштуруп, әмәлийләштүрүп, дәл җайида йөләш, дәл җайида намратлиқтин қутулдурушни әтраплиқ йолға қойғачқа, аптоном районимиздики 600 миңдин артуқ намрат аһалә, 810 намрат кәнт, бәш намрат наһийә намратлиқтин қутулуш бойичә тәкшүрүп өткүзүвелиштин өтти” дәп язған.

Мәмликәт бойичә намрат наһийә лопта намратлиқтин қутулдуруш хизмәт гурупписиниң хизмәтлирини давамлаштуруватқан аял кадир исмини ашкарилимаслиқ шәрти билән зияритимизни қобул қилип, намрат деһқанларниң турмушини чоңқур тәкшүрүп тәтқиқ қилиш җәрянида, аилиләрни зиярәт қилип вә улар билән сөһбәтлишидиғанлиқини, деһқанларниң намратлиқида охшимайдиған сәвәбләр барлиқини, җиддий һәл қилмиса болмайдиған, ярдәмгә моһтаҗ амминиң көплүкини ениқ көрүватқан болсиму, пәқәт намратлиқтин қутулдурушқа даир тизимлаш вә тәшвиқат хизмитидин башқа бир әмәлий ярдәм қилалмиғанлиқидин йил бойи шу кәнтләрдә йүрүпму амминиң турмуш қияпитидә бир өзгириш ясалмиғанлиқидин өкүнидиғанлиқини “ярдәмгә моһтаҗ еғир намратлиқта қалған деһқанлиримиз бәк көп, әмма биз уларға әмәлийәттә һечнемә қилип берәлмидуқ” дегән сөз билән ипадилиди.

Хитай даирилириниң илгири көрситишичә, дөләтниң деһқанларниң киши беши сап кирими 2300 сом болуш намратларни йөләш өлчими болуп, хитай һөкүмити бу йил намратлиқ қалпиқини пүтүнләй чөрүп ташлиди дәп тәшвиқ қилған лоп наһийисиниң мәлум кәнтидин зияритимизни қобул қилған бир намрат деһқан өзиниң 5 җанлиқ аилисиниң бу бир йиллиқ сап кириминиң миң сом әтрапида икәнликини ейтқан иди.

Лоптики намратлиқни түгитиш хизмитигә чүшкән кадирниң баянидин болса, һөкүмәт кадири болған әр,хотун иккийләнниң айлиқ мааши болса бу намрат деһқанниң йиллиқ кириминиң 10 һәссисигә тоғра келидиғанлиқи мәлум болған иди.

Йеқинда хитай мәркизи телевизийәси уйғур тор телевизийәсиниң бүгүнки сөһбәт программисида тәклип қилинған муһәммәт тохти намратлиқтин йөләш хизмитиниң үнүми һәққидә тохтилип, намратлиқни йөләшниң ениқ сиясити вә муқим қаратмилиқ мәблиғи бар болсиму, бу мәбләғләрниң җайида ишлитилиши үстидин назарәт қилиш хизмитини күчәйтиш керәкликини тәкитлигән болуп “төвәнгә чүшкән мәбләғниң һәммисиниң орни, қандақ ишлитиш һәққидә юқириниң қаттиқ бәлгилимиси бар, бу мәбләғниң ишлитилишидә орниға бардиму, әмәлиләштиму, үнүми көрүлдиму ‏-көрүлмидиму, буларни назарәт қилиш механизмини орнитиш керәк. Назарәтчилик болмиғанда сиясәтләрниң әмәлийлишишидә қейиш йүз бериду...” дәп оттуриға қойған.

Дәрвәқә, амминиң инкаслиридин асасий қатламлардики бәзи кадирларниң һәтта намратлиқ мәбләғлиридинму өз мәйличә пайдиланғанлиқи һәққидә шикайәт қиливатқанлиқи мәлум иди.

Хитай мәркизи интизам тәкшүрүш комитетиниң хизмәт истили, парихорлуқ сәвәблик җазаланған кадирлири һәққидики уқтурушлиридин хотән вилайити уйғурлар нопуси мутләқ үстүнлүкни игиләйдиған, уйғур ели бойичә вәзийити әң сәзгүр бир район болушиға қаримай, бу йәрдики юқири қатлам хитай әмәлдарлири арисида “парихорлуқ”, “чириклик” вә “интизамға еғир хилаплиқ қилиш” қилмишлири билән җазаланғанлар әң көп көрүлгән вилайәт болуп қалғанлиқи мәлум.

Хитай таратқулири өткән йили 4-айда хотән шәһәрлик парткомниң секретари чен йвәнхуаниң “интизамға еғир дәриҗидә хилаплиқ қилиш” җинайити билән җазаланғанлиқини хәвәр қилған иди.

Хотәндә өткән йили қанунсиз һалда деһқанлардин муқимлиқ, қоғдиниш һәққи йиғишқа башлиған, деһқанларни күчлүк нарази қилған бу хил қоғдиниш пули йиғиштин ибарәт қанунсиз селиқ давам қилған дәвр, чен юәнхуаниң хотәндә дәвр сүргән пәйтлири иди. У илгири лоп наһийисиниң партком секретари болған икән.

Хотән вилайәтлик парткомниң секретари җаң җинбяв билән қарақаш наһийәлик парткомниң секретари ху җүн йеқинда вәзиписидин елип ташланған.
Өткән йили 12-айниң ахири уйғур аптоном районлуқ интизам тәкшүрүш комитети уқтуруш чиқирип, хотән вилайәтлик мәмурий мәһкиминиң муавин валийси, қошумчә гума наһийилик парткомниң секретари шен йиниң “интизамға еғир дәриҗидә хилаплиқ қилиш” җинайити билән тутуп туруп тәкшүрүлүватқанлиқини билдүргән иди.

Һелиһәм лопта намратларни йөләш хизмитини ишләватқан кадирму, амма омумйүзлүк көңүл бөлүватқан гәвдилик мәсилиләрни яхши һәл қилиш җәһәттә намратлиқ мәблиғини ишлитишниму назарәт қилип башқурушни күчәйтишниң муһимлиқини тәкитлиди вә бу хизмәтләрниң әмәлийләшкән -әмәлийләшмигәнлики, яхши ишләнгән -ишләнмигәнликини пуқралар һәқиқий һес қилалайду, аммини көңлимизгә пүкүшимиз керәк. Намрат хәлқни ғәмдин халас қилиш үчүн, хәлқниң һалиға йетип, уларниң намратлиқтин қутулалмаслиқиниң сәвәбини тепип, тоғра усулда конкретни пилан вә тәдбир бойичә йөләш лазим дәп қарайдиғанлиқини билдүрди вә йәнә асасий қатламлардики уйғур кадирларниң хәлққә нәп йәткүзүш һессияти бар болсиму, амминиң садасиға қулақ селиватқан болсиму “муқимлиқ һәммидин муһим ” орунға қоюлғанлиқтин,амминиң әрз -тәләплиригә инкас билдүрүш вә намратлиқтин қутулдуруш хизмәтлириниң тәсиргә учраватқанлиқини илгири сүрди вә гәрчә муқимлиқ муһим хизмәт болсиму, күчни амма омумйүзлүк көңүл бөлүватқан гәвдилик мәсилиләрни яхши һәл қилишқа муҗәссәмләшниң муһимлиқини оттуриға қойди.

Хитай һөкүмити “13-бәш йил” мәзгилидә, уйғур аптоном райониниң 2020-йилиға барғанда 2 милйон 610 миң намрат аһалини омумйүзлүк намратлиқтин қутулдуруш, 35 намрат наһийиниң намратлиқ қалпиқини чөрүп ташлашни нишан қиливатқанлиқини җакарлиған иди. Пиланда көрситишичә, хотән вилайитидила 1077 намрат кәнт, 703 миң 500 намрат нопус бар болуп, пүтүн райондики намрат нопусниң 27% ини тәшкил қилиду.