Хитай қәшқәрни “йипәк йоли иқтисадий бәлбиғи” дики мәбләғ селиш қизиқ нуқтисиға айландураламду?

2010-Йили хитай һөкүмити шинҗаң хизмити сөһбәт йиғини ачқандин буян, қәшқәрни “йипәк йоли иқтисадий бәлвеғи” дики мәбләғ селиш қизиқ нуқтисиға айландурушқа тутуш қилди, шаңхәйни қәшқәргә нишанлиқ ярдәм беридиған шәһәр қилип бекитти.

Шаңхәй һөкүмити қәшқәргә техиму көп сода пурсити яритип, мәбләғ салғучиларни җәлп қилишта йеңи бир йүрүш муһим тәдбирләргә моһтаҗ болмақта. Йеқинда қәшқәр-шаңхәй иқтисадий иҗтимаий тәрәққият истратегийә мәслиһәт кеңиши, шаңхәй иш беҗириш мәркизи һәр қайси тәтқиқат академийилири, институт вә җәмийәт, кархана һәмдә шәхсләрни қәшқәрниң иҗтимаий иқтисадий қурулушини зор күч билән илгири сүрүш пиланиға ортақ қатнишишқа чақириқ қилип, йеңи идийә вә истратегийилик пилан тоғрисидики тәтқиқат темилириға толуқлима беридиғанлиқини җакарлиди. Хитай һөкүмитиниң елан қилған бу чақириқи вә қәшқәрниң реаллиқи темисида бүгүнки аңлитишимизда түркийә һаҗитәпә университети дотсенти, истратегийә тәтқиқатчиси әркин әкрәм әпәндиниң көз қарашлирини диққитиңларға сунимиз.

“йипәк йоли иқтисадий бәлвеғи қуруштин ибарәт зор тарихий пурсәтни чиң тутуп, һәр милләт, һәр саһә затлирини йипәк йоли иқтисадий бәлвеғи қуруш чоң арқа көрүнүши астида тонушни өстүрүшкә йетәкләп, тәшәббускарлиқ билән ишләш” хитай һөкүмити вә уйғур аптоном районлуқ парткомниң буниңдин кейинки бир мәзгиллик шинҗаң хизмитиниң баш көрсәткүчи, баш қолланмиси болуп, уйғур елигә нисбәтән интайин муһим истратегийилик әһмийәткә игә. Уйғур аптоном районлуқ партком түзүп оттуриға қойған буниңға мунасивәтлик муһим тәдбир орунлаштурмилар, иҗтимаий муқимлиқ, әбәдий әминлик вә ислаһ қилиш, йеңилиқ яритишни әмәлгә ашуруш үчүн мунасип мувәппәқийәтләрни вуҗудқа чиқириш.

Қәшқәрни мәбләғ салғучиларға “мәбләғ селиш, һәмкарлишиштики йеңи пурсәт” дәп тәшвиқ қилип конкретни җәлп қилиш сиясәтлирини түзүп йолға қоюп келиватқан хитай һөкүмити, 2014-йилида қәшқәрниң иҗтимаий вә иқтисадий тәрәққиятида йәнә район әһвалиға мас келидиған йеңи йоли, йеңи истратегийилик тәдбир үстидә җаваб издимәктә. Шундақла буниңда пүткүл җәмийәтни сәпәрвәр қилиш үчүн, шаңхәйниң мәбләғни үстигә елиши билән һәр қайси хитай мәмурий торлирида 17-феврал қәшқәрниң иҗтимаий иқтисадий тәрәққият истратигийисидики йол таллаш тәтқиқати, қәшқәрниң әтраптики қошна дөләтләргә тәсирини күчәйтиш истратегийә тәтқиқати, ихтисас игилирини җәлп қилишни йәниму илгири сүрүшкә мунасип сиясәтләр тәтқиқати қатарлиқ темилардики тәтқиқатларға қатнишишқа чақириқ елан қилған болуп, 17-февралдин 28-февралғичә бу тәтқиқат темилириға илтимас қилғучилар тизимлинидиған болуп һәр бир тәтқиқат темиси үчүн 50 миң йүән толуқлима берилидикән.

Қәшқәр мәмурий ториниң хәвиридә көрситишичә, 2010-йили қәшқәр иқтисадий тәрәққият райони тәсис қилинғандин буян, сиртқа ечиветиш хизмитини илгири сүрүшни чөридәп, район ичи-сиртидики мутәхәссисләр вә кәспий орунларниң актиплиқини толуқ қозғап, “йипәк йоли иқтисадий бәлвеғи” қурулушини күчәйтиш, аптоном районни сиртқа ечиветиш саһәсиниң ислаһатини чоңқурлаштуруш мәхсус темидики тәкшүрүп тәтқиқ қилишни қанат яйдуруп җамаәт пикрини йетәкләш ролини яхши җари қилдурған.

Қәшқәр иқтисадий тәрәққият райони бу йил киргәндин буян, содигәр, мәбләғ җәлп қилиш усулида йеңилиқ яритип, қәшқәр иқтисадий тәрәққият райони содигәр вә мәбләғ җәлп қилишқа рәһбәрлик қилиш гурупписи вә содигәр, мәбләғ җәлп қилиш мәркизи қуруп, җәлп қилинған карханиларниң тәстиқлитидиған рәсмийәтлирини һәқсиз мулазимәт билән тәмин әткән. Тәрәққият районидикиләр өз орниниң мәбләғ селиш муһити вә етибар бериш сиясәтлирини тәшвиқ қилишта сиртқа чиқип мәбләғ җәлп қилиш билән күтүвелиш арқилиқ мәбләғ җәлп қилишни бирләштүрүп, 100дин артуқ нуқтилиқ кархана билән учрашқан. Бейҗиң, венҗу, шенҗен, хунән, шәнши қатарлиқ өлкә, шәһәрләрдә 14 қетим учришиш паалийити өткүзүп, дөләт ичи-сиртидики 200дин артуқ карханичилар тәкшүрүш өмикини күтүвалған. Бейҗиң шинхуң гуруһи, “фушин” мәдәнийәт екологийә бағчиси қатарлиқ 18 түр вә йәттә пай һоқуқи түридики мәбләғ селиш түрини маканлаштурған.

Қәшқәр иқтисадий тәрәққият райони содигәр чақириш мәркизиниң мудири гуй хав мундақ дегән: “илгири биз содигәр чақирип мәбләғ киргүзүштә оттура шәрқий тәрәпләргә мунбәр қураттуқ, һазир пүтүн мәмликәт, һәтта пүтүн дуняға көпрәк йүзлинидиған болдуқ. Бизниң содигәр чақирип киргүзгән мәблиғимиз 32 милярд 800 милйон йүәнгә йәтти, бу бир тарихий зор бөсүш.”

Һалбуки, хитай қәшқәрни “йипәк йоли иқтисадий бәлбиғи” дики мәбләғ селиш қизиқ нуқтисиға айландураламду?

Қәшқәрдә үч йилдин артуқ йолға қоюлған иқтисадий, иҗтимаий тәрәққият сиясәтлири қәшқәрниң әмәлий шараити вә еһтияҗға уйғунму?

Бу мәсилиләргә қарита, чәтәлдики истратегийә мутәхәссислириниң көз қарашлири хитайдин пәрқлиқ. Хәлқарадики мутләқ көп қисим хитайшунаслар вә истратегийә тәтқиқатчилири хитайниң қәшқәр чүши билән реаллиқниң өткүр зиддийәтлик икәнликини оттуриға қоюп кәлмәктә, биз мәзкур мәсилиләргә қарита, бүгүн навру асия истратегийә институтиниң тәтқиқатчиси әркин әкрәм әпәндиниң көз қарашлирини аңлап бақайли.

Юқиридики улиништин тәпсилатини аңлайсиләр.